W 1638 roku starostą winnickim został Jan Odrżywolski, słynna postać wojskowa i polityczna Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Z jego inicjatywy nawiązano porozumienia z gminą mieszczańską w Winnicy, oparte na prawie magdeburskim – systemie prawnym samorządu miejskiego, rozpowszechnionym w Europie Środkowo-Wschodniej w okresie średniowiecza i wczesnej nowożytności.
Od tego momentu w Winnicy zaczęło się właściwie wprowadzanie prawa magdeburskiego i uregulowano prawa do gruntów miejskich (w szczególności zatwierdzono granice obszaru miasta), nawiązano stosunki gruntowo-prawne w zakresie prywatnym i uregulowano publiczne posiadanie gruntów oraz uregulowano podatki i obowiązki mieszczan. Winnica i jej mieszkańcy otrzymali także prawo do tworzenia własnego sądu miejskiego, prawo propinacji (możliwość budowy browarów, słodowni i gorzelni, produkcji miodu, piwa i wódki), prawo do zakładania warsztatów itp.
30 maja 1640 r. król Rzeczypospolitej Władysław IV oficjalnie zatwierdził prawo Winnicy do samorządu. Wraz z prawem magdeburskim zatwierdzono także herb i pieczęć miasta.
Znamy nazwiska tych, którzy przyczynili się do powstania w Winnicy prawdziwego samorządu. Ale kto w tamtych czasach był liderem społeczności miejskiej? Nazywał się Parfen Omelanowicz. Był on mieszczaninem i wójtem winnickim w latach 1639–1643 i 1645. Niestety, niewiele wiemy o nim ze źródeł historycznych. Był jednym z najbogatszych obywateli – właścicieli ziemskich swoich czasów, przedstawiciel silnej gospodarczo i wpływowej grupy mieszczan rusińskich, syn wójta Omelana Bogufałowicza, sprawującego urząd w 1603 roku. Miał żonę Tatianę.
Na początku lat czterdziestych XVII w. wójt posiadał duże gospodarstwo nad górnym biegiem rzeki Boh z 12 stawami i dobrze zagospodarowanym majątkiem, z gruntami ornymi, lasami, stawami, ogrodami, ogrodami, polami siana itp.
W XVIII wieku wieś Pisarówka znajdowała się na terenie tego folwarku. W 1641 r. Parfen Omelanowicz sprzedał ten folwark katolickiemu klasztorowi oo. dominikanów za 350 zł, legalizując później akt sprzedaży.
Gmina miejska pod jego przewodnictwem przekazała w 1642 roku prawosławnemu klasztorowi Zwiastowania Pańskiego publiczne pola uprawne.
Co istotne, nazwisko Parfena Omelanowicza pojawiło się w przysiędze królewskiej gminy miejskiej w Winnicy, złożonej 26 maja 1640 roku. Kilka dni po dokonaniu tego faktu, 30 maja, Winnica oficjalnie otrzymała prawo magdeburskie. Od tego momentu na czele gminy mieszczańskiej stał samorząd miejski, składający się z sześciu burmistrzów na czele z wójtem.
Czy obywatele epoki wójta Omelanowicza cenili swoje prawa i wolności? Tak. Świadczy o tym ciekawy fakt historyczny: za czasów Bohdana Chmielnickiego, w ramach zborowskiego porozumienia pokojowego pomiędzy Kozakami a Rzeczpospolitą, mieszczanie winniccy poprosili o umieszczenie w umowie ważnego warunku – przyznania całkowitej amnestii dla społeczności miejskiej miasta nad Bugiem, pozostawiając ją wszystkie dotychczasowe prawam i wolności.
Na portrecie Artura Orlonowa Parfen Omelanowicz przedstawiony jest na stylizowanym tle zespołu historyczno-architektonicznego „Mury” i klasztora Jezuitów.
Oleksandr Fedoryshen, 3 stycznia 2025 r.
Leave a Reply