Kiedy na Ukrainie słyszymy słowa „medale dziadka, nagrody babci”, w zdecydowanej większości przypadków mamy na myśli radzieckie odznaczenia wojskowe, przedstawicielskie, jubileuszowe lub medale otrzymane przez przodków podczas II wojny światowej, lub w innych okresach burzliwego XX wieku, kiedy państwo znajdowało się pod całkowitą kontrolą Rosji Sowieckiej.
Filmik promocyjny Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej w 2019 r. (https://www.youtube.com/watch?v=c7o1kmGWYNc), w której dziadek-potomek generała Armii URL przekazuje Krzyż Żelazny „Za Kampanię Zimową i Walki” swojemu wnukowi-żołnierzowi Sił Zbrojnych Ukrainy, miałby nas przekonać, że wiele rodzin na Ukrainie również zachowuje pamiątki związane z okresem pierwszych walk wyzwoleńczych (1917-1921). Niestety, takie przykłady stanowią raczej wyjątek w tragicznej i oczywistej praktyce, gdy za przechowanie lub kolekcjonowanie właściwej falerystyki ukraińskiej w czasach sowieckich można było zapłacić wolnością, zdrowiem i życiem własnym i rodziny.
W październiku 2024 r. w Muzeum Winnicy w Wieży Artynowa zorganizowano wystawę „Państwo. Wojsko. Pamięć”. Perłami tej wystawy był pokaz dwóch nagród z okresu rewolucji ukraińskiej, nabytych dla funduszy instytucji wspólnym wysiłkiem darczyńców i przyjaciół Muzeum, wśród których jest potomek rodziny hrabiów Grocholskich, prawnik i wydawca Henryk Grocholski. Porozmawiajmy bardziej szczegółowo o tych unikatowych rzeczach.
Odznaczenie Żelaznego Krzyża
Jedyne odznaczenie bojowe Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej, jakim uhonorowano uczestników I Kampanii Zimowej 1919–1920 – bohaterskiej operacji za linią wroga, która trwała przez 5 miesięcy i zakończyła się zwycięsko na terenie dzisiejszego obwodu winnickiego niedaleko wsi Pysariwka. W tym czasie Ukraina i Polska walczyły wspólnym frontem przeciwko bolszewickiej Rosji. Nagroda została ustanowiona w 1920 roku, a łączna liczba odznaczonych nią osób nie przekroczyła 2000.
Artefakt ten należy do tzw. II edycji, kiedy to w 1958 roku Ukraińska Rada Narodowa nadała Krzyżowi Żelaznemu na mocy odrębnej ustawy status orderu. Jednocześnie zamówiono partię nagród w Niemczech i USA ze względu na konieczność wydania duplikatów i nagród dodatkowych. Niestety, powojenne ordery wydawane były bez wskazania indywidualnego numeru właściciela. Ale ta nagroda ma szczególną cechę – własnoręcznie uszytą niebiesko-żółtą wstążkę (prawdopodobnie oryginalna wstążka nagrody została zgubiona przez właściciela lub jego rodzinę).
Wizerunek Żelaznego Krzyża jako odznaczenie na rękawach jest używany obecnie przez 28 oddzielną brygadę zmechanizowaną imienia Rycerzy Kampanii Zimowej Sił Zbrojnych Ukrainy. Nagroda ta została również przywrócona jako nagroda motywacyjna Ministerstwa Obrony Ukrainy – medal „Krzyż Żelazny”, nadawany jest obecnie za pomyślne wykonanie zadań bojowych, wykazanie odwagi i bohaterstwa podczas działań bojowych w operacjach antyterrorystycznych i mających na celu utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa w czasie służby w składzie ukraińskich kontyngentów narodowych.
Ukraiński Krzyż Kombatanta
To pamiątkowa nagroda dla weteranów Sił Zbrojnych Ukrainy, ufundowana w Krakowie w 1940 roku wśród społeczności byłych żołnierzy. W tym czasie ukraińskie organizacje weteranów istniały legalnie lub półlegalnie w wielu krajach Europy, a ich celem było zachowanie tradycji wojskowych i wzajemna pomoc członków stowarzyszeń. Później wizerunek takiego krzyża z ramieniem w kształcie litery T był szeroko stosowany wśród ukraińskich żołnierzy różnych formacji okresu I wojny światowej, rewolucji ukraińskiej i II wojny światowej. Konkretnie to odznaczenie należy do drugiej powojennej emisji, na odwrocie krzyż ma numer „0297” i skrót „SUW” („Związek Weteranów Ukraińskich”).
Dziś krzyż wrócił do odznaczeń Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych Ukrainy jako nagroda „Krzyż Kombatanta”. Będzie on nadawany żołnierzom Sił Zbrojnych posiadającym status uczestnika działań wojennych, po zwolnieniu ze służby wojskowej do rezerwy, dymisji ze względów zdrowotnych oraz osobom, które brały udział w odparciu agresji zbrojnej przeciwko Ukrainie i zostały już zwolnieni ze służby wojskowej do rezerwy, w przypadku dymisji ze względów zdrowotnych. Obecny wygląd nagrody wydawanej przez Ministerstwo ds. Weteranów Ukrainy opiera się na stylizowanym wizerunku właśnie tej nagrody.
O. Fedoryszen, 13 listopada 2024 r.
Leave a Reply