Fot. polona
Liga Morska i Rzeczna powstała w II RP z inicjatywy generała Mariusza Zaruskiego w 1924 roku. Mariusz Zaruski emerytowany wówczas generał WP rodem z Kamieńca Podolskiego był zapalony do tworzenia innowacyjnych organizacji pozarządowych. Liga Morska była jednym z najciekawszych jego pomysłów.
Od października 1930 LMiR zmieniła nazwę na Liga Morska i Kolonialna. W 1939 liczyła prawie 1 mln członków. Była wówczas największą organizacją pozarządową w kraju. Co ciekawe jeden z największych oddziałów Ligi działał daleko od Morza Bałtyckiego i Czarnego – w województwie lwowskim.
W sprawozdaniu z działalności Okręgu Lwowskiego LMK odnajdziemy następujące treści:
Okręg Lwowski Ligi Morskiej i Kolonialnej powstał na skutek uchwały Walnego Zjazdu Delegatów dn. 24 stycznia 1932 r.
Przy sposobności „Święta Morza”, które pociągnęło za sobą konieczność zorganizowania Powiatowych Komitetów „Święta Morza”, powstał szereg Oddziałów Ligi w miastach powiatowych i prowincjonalnych.
W r. 1933 jedną z głównych i niemal jedyną imprezą podjętą przez Okręg, była organizacja wielkiego „Święta Morza” na całym obszarze województwa, łącznie z Delegaturą Jarosławską.
Fot. https://pbc.gda.pl/Content/70445/Sprawozdanie_z_dza%C5%82alno%C5%9Bci_LMiK.pdf
Pozatem zorganizowano wyżej wymienione Sekcje, których zadaniem było nawiązać łączność z istniejącemi pokrewnemi Sekcjami przy Oddziałach, lub dążyć do pobudzenia ich, aby takie Sekcje w swem łonie tworzyły i współpracowały z Sekcjami Okręgu.
We Lwowie, jako siedzibie Okręgu i Oddziału, redagowano artykuły i komunikaty dla prasy codziennej i wygłaszano co tydzień radjową „Chwilkę morską”, zaś w odstępach miesięcznych, Sekretarz Oddziału wygłaszał dłuższe odczyty radjowe z dziedziny morsko-kolonjalnej.
Ostatnią imprezą Oddziału Lwowskiego w roku sprawozdawczym 1933/34 była uroczystość 14-lecia z następującym programem: o godz. 10-ej rano uroczyste nabożeństwo w Bazylice Katedralnej, przy muzyce wojskowej, w którem wzięli udział przedstawiciele władz, instytucyj oraz stowarzyszeń ze sztandarami, po południu audycje i przemówienia radjowe, wieczorem zaś zebranie uroczyste z przemówieniem okolicznościowem
Z imprez propagandowych wymienić należy 2 koncerty muzyki woskowej z udziałem solistów, które odbyły się dn. 8-go i 11-go marca 1933 r.
Oglólnie powstało 14 nowych Oddziałów, a mianowicie w 1934 r.:
Bełżec,
Mościska,
Stare Sioło,
Żółkiew,
Chodorów,
Wybranówka,
Sambor,
Chlebowice Wielkie,
Sokal,
Szczerzec k/Lwowa,
Uhnów.Fot. https://pbc.gda.pl/Content/70445/Sprawozdanie_z_dza%C5%82alno%C5%9Bci_LMiK.pdf
Niezatwierdzone w stadjum organizacji były: Bóbrka. Jaworów, Rawa Ruska. Na wyróżnienie zasługuje powiat bobrecki, w którym zostały stworzone 4 Oddziały. Na drugiem miejscu powiat Rawa Ruska z 3-ma Oddziałami.
Niezależnie od tego położono nacisk na wciągnięcie młodzieży do Ligi, co zostało przeprowadzone przez ostateczne zorganizowanie Sekcji Szkolnej w dn. 4 marca 1934 r. przy obecności Delegatów Zarządu Głównego.Pozatem do większych imprez, w szczególności należy zaliczyć spływ wioślarzy i żeglarzy, zorganizowany w czerwcu 1934 r. przez Sekcję Sportu Wodnego i Turystyki, obesłanie obozów nadmorskich i obozów instruktorskich L. M. i K., obesłanie Zlotu Młodzieży w Gdyni, wycieczek na „Święto Morza” do Gdyni dla przedstawicielstwa prasy i organizacyj społecznych i w końcu urządzenie trzech wycieczek pociągami popularnemi do Gdyni.
W końcu Zarząd Okręgu wziął czynny udział w organizacji „Dnia Polaka z Zagranicy”, pozostając w stałym kontakcie z Miejskim Komitetem dla przyjęcia członków Zjazdu i nawiązał porozumienie z województwem tarnopolskiem.
Oddzielnie kilka zdań należy napisać też o Mariuszu Zaruskim. Na Warszawskim Żoliborzu na jednym z domów mieści się tablica ze wspomnieniem o jego zamieszkaniu przez jakiś czas.
Mariusz Zaruski urodził się 31 stycznia 1867 w Dumanowie niedaleko Kamieńca Podolskiego, zmarł 8 kwietnia 1941 w Chersoniu po aresztowaniu przez bolszewickie NKWD. Początkowo wraz z braćmi pobierał naukę w domu, następnie rozpoczął edukację w prywatnej szkole powszechnej w Mohylowie Podolskim. Dzięki wychowaniu wyniesionemu z domu oparł się rusyfikacji.
Edukację kontynuował w gimnazjum rosyjskim w Kamieńcu Podolskim, gdzie trafił pod opiekę stryja, z którym brał udział w działalności konspiracyjnej. W 1885 roku, po zdaniu matury wyjechał na studia matematyczno-fizyczne do Uniwersytetu w Odessie. W czasie studiów zetknął się po raz pierwszy z morzem. W czasie wakacji jako wolontariusz zaciągał się na różne statki i odbywał egzotyczne podróże na Daleki Wschód, Syberię, do Chin, Japonii, Indii, Egiptu i Syrii.
Za polską działalność patriotyczną został zesłany w 1894 roku do Archangielska, gdzie ukończył Szkołę Morską z tytułem Szturmana Żeglugi Wielkiej. Pod słowem honoru dostał pozwolenie na odbywanie podróży. W pierwszym rejsie na żaglowcu „Derżawa” popłynął przez Ocean Arktyczny do Norwegii z ładunkiem drewna i futer. Później pływał po morzach arktycznych jako kapitan na statku „Nadieżda”. Był członkiem Ligi Polskiej.
Po odbyciu kary zsyłki powrócił na dwa lata do Odessy, gdzie ożenił się z Izabelą Kietlińską. Następnie pojechał do Krakowa, gdzie ukończył malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych. Zaruski stał się jednym z pierwszych popularyzatorów narciarstwa w polskich górach. Od 19 lutego 1919 roku do października 1921 roku był dowódcą 11 Pułku Ułanów. Walczył na jego czele w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. Odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy oraz kilkakrotnie Krzyżem Walecznych.
Na emeryturze poświęcił się całkowicie działalności propagandowej i organizacyjnej na rzecz zrozumienia przez Polaków wartości morza w aspekcie gospodarczym i moralno-politycznym.
Ostatni rejs na „Zawiszy Czarnym” Zaruski kończył w 1939 roku. Generał świadomie zwlekał z wyruszeniem w przygotowany na sierpień 1939 kolejny rejs. Wierny swym zasadom, postanowił nie opuszczać ojczyzny w potrzebie, choć mógł uratować i siebie, i załogę, i statek.
Od września 1939 roku 74-letni wówczas generał ukrywał się we Lwowie, używając fałszywych dokumentów na nazwisko Sidorowicz. Został aresztowany przez NKWD w 1940 roku. W październiku przetransportowano go do szpitala więziennego NKWD w Chersoniu. Jak podano w odnalezionym akcie zgonu, generał zmarł 8 kwietnia 1941 roku o godz. 21.55 z powodu ostrej niewydolności serca.
W roku 1997 Mariusza Zaruskiego odznaczono pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.
Słowo Polskie, fot. https://pbc.gda.pl/Content/70445/Sprawozdanie_z_dza%C5%82alno%C5%9Bci_LMiK.pdf, 30 października 2023 r.
