Szczegółowe informacje na temat założenia podwinnickiej wsi Wisznia znajdziemy w dziele wybitnego ukraińskiego historyka Walentyna Otamanowskiego „Winnica w XIV-XVII wieku”. Najprawdopodobniej Wisznia została założona przez Jerzego Strusia, naczelnika Winnicy, pod koniec XVI wieku. nad rzeką o tej samej nazwie, na żyznych gruntach rolnych odebranych winnickim mieszczanom. Przed założeniem wsi w latach 30. XVI w. ulokowano tam pola miejskie, a później mieszczanie zbudowali w tym miejscu dwa stawy na rzece o takiej samej nazwie.
Pierwsza oficjalna wzmianka o Wiszni pochodzi z 1604 roku: w inwentarzu starosty winnickiego figuruje jako „nowa wieś zamkowa” położona 2-3 km od Winnicy. Jednocześnie w dokumentach używano następujących nazw tej wsi: Wysznia, Wiszenka, Wiszenki. Przed lustracji z 1616 roku w „nowej osadzie” Wiszni mieszkało 10 osiadłych chłopów. Mieszkańcy płacili niewielki hołd Zamkowi Winnickiemu i na pewien czas byli zwolnieni z innych obowiązków. W opisie Starostwa Winnickiego z 1629 roku we wsi Wiszenka mieszkało 11 poddanych, a na pobliskiej rzece działały 2 młyny. W 1642 roku podpisano dekret, na mocy którego ziemie wiszeńskie, Salaszy (obecnie wieś Juźwin) i miasta Winnicy zostały oddzielone od Jakuszyniec.
W opisie topograficznym województwa podolskiego z 1799 roku, powstałym po przyłączeniu tego regionu do zaboru rosyjskiego, także widniała wieś Wisznia, posiadająca już wówczas status osady prywatnej. Należał do odnoszącego sukcesy ówczesnego przedsiębiorcy, polskiego ziemianina Prota Potockiego, a dzierżawił go podczaszy lubaczowski Józef Sierednicki za 48 166 złotych. Z opisu wynika, że wieś położona była częściowo na wzniesieniu, a częściowo na łagodnym zboczu prawego brzegu rzeki Wisznia.
Do wsi Wisznia należały także wsie Ludwikówka i Szeremetka. Ogółem w osadzie znajdowało się 35 osad należących do chłopów, w których mieszkało 175 mieszkańców – 89 mężczyzn i 86 kobiet. Zdecydowaną większość mieszkańców stanowili Ukraińcy. Mieszkania lokowano nieregularnie, a chłopi byli dość zamożni. Wieś otaczały pola uprawne, wspominano także o młynie na tamie rzeki Wisznia, drewnianej gorzelni produkującej „wino musujące 70 litrów” i drewnianej karczmie.
W pracy miejscowego historyka księdza Juchima Sicińskiego „Parafie i kościoły diecezji podolskiej” z 1901 r. Wisznia też była wspominana, ale już jako dolna część wsi Szeremetka. Mimo to autor stwierdził, że nazwa „Wiśnia” pozostała nie mniej popularna na całym obszarze osady dzięki majątkowi o tej samej nazwie i jego słynnemu właścicielowi – wybitnemu chirurgowi, anatomowi i nauczycielowi Mykoła Pirogow.
Według Sicińskiego nazwa wsi wzięła się od rzeki Wiszni, której oba brzegi były bogato porośnięte sadami wiśniowymi. Wyjaśnia toponimy „Szeremetka” i „Ludwikówka” imionami pierwszych osadników – kozackim Szeremety i Ludwiga. Mieszkańcami wsi „ze zdrowym klimatem” byli ci sami ukraińscy chłopi wyznania prawosławnego. Wyjątek stanowili mieszkańcy Ludwikówki, którzy byli katolikami. Głównym zajęciem mieszkańców było rolnictwo i dorabianie na plantacjach buraków oraz w pobliskich cukrowniach Podola.
Po otwarciu Muzeum Mykoły Pirogowa w 1947 roku osada otrzymała nazwę Pyrogowo, a w 1972 roku została przyłączony do miasta Winnicy. Co ciekawe, historyczny toponim nie zaginął: znalazł swoje ucieleśnienie w nazwie nowej dzielnicy „Wiszenka”, oficjalnie założonej w 1962 roku, w pobliżu wsi o tej samej nazwie z ponad 400-letnią historią.
O. Fedoryszen, 23 listopada 2024 r.
Leave a Reply