Źródło: Polona
Przed Unią Lubelską (1569) miasto Winnica należało do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1569 r. miasto wraz z województwem bracławskim zostało włączone do Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W pierwszej połowie XVII w. było to miasto Korony, położone w starostwie winnickim województwa bracławskiego.
Od 1589 r. odbywały się tu sejmiki, od 1598 r. – sądy ziemskie (przeniesione z Bracławia) i sejmiki ziemskie. W 1640 r. król Władysław IV Waza odnowił miastu prawo magdeburskie. Po zawarciu pokoju buczackiego (1672) aż do pokoju karłowickiego (1699) miasto znalazło się pod panowaniem tureckim.
Na początku XVII w. miasto uległo znacznej rozbudowie. Dzięki Walentemu Aleksandrowi Kalinowskiemu wybudowano nowy zamek i kolegium jezuickie. W latach 1610-1617 wybudowano kościół jezuicki, wokół którego rosły mury. Niedługo potem zbudowano także kościół i klasztor dominikanów, który ufundował sędzia bracławski Michał Grocholski i jego żona Anna z Radzimirskich. Został zaprojektowany przez słynnego architekta Paolo Antonio Fontanę, który nadzorował prace budowlane w latach 1751-1761. W tym czasie powstał barokowy zespół klasztorny z oryginalnymi szczytami i przylegającym do niego dwuwieżowym kościołem, tworzącym wewnątrz niewielki dziedziniec.
Grocholscy mieszkali na Podolu przez ponad 300 lat. Po rozpoczęciu Rewolucji Październikowej rodzina zmuszona była na zawsze opuścić Podole, ale pozostało po nich kilka budynków, części pałaców, w Woronowicy odrestaurowano cały pałac, duża liczba kościołów. W Murafie znajduje się kościół wybudowany przez Joachima Potockiego i jego żonę, także Grocholską. W kościele można zobaczyć ich herb rodowy. W Woronowicy znajduje się kościół św. Michała, również ufundowany przez Grocholskich, a w Stryżawce – kościół ufundowany przez Grocholskich i odrestaurowany przez miejscowych katolików. Jeden ze słynnych ukraińskich artystów XIX wieku, Jan Zasidatel, kształcił się dzięki funduszom Tadeusza Grocholskiego, a obecnie jego prace znajdują się w muzeum sztuki w Winnicy.
W 1773 r. w Winnicy utworzono Wydziałową Szkołę Komisji Edukacji Narodowej, a w 1783 r. Antoni Protazy Potocki podpisał tu statut założycielski Polskiej Kompanii Handlowej (Czarnomorskiej Kompanii Handlowej). W Winnicy stacjonowało dowództwo 4. Brygady Artylerii Armii Koronnej.
Po 1793 roku Winnica znalazła się pod zaborem rosyjskim. Z roli miasta wojewódzkiego została zdegradowana do siedziby powiatu winnickiego guberni podolskiej. Lecz nawet w czasach zaboru rosyjskiego w mieście istniało Winnickie Gimnazjum Podolskie, w którym aż do upadku powstania listopadowego większość kadry stanowili polscy profesorowie, a wykłady odbywały się głównie w języku polskim.
Kościół kapucynów został zbudowany w 1746 roku kosztem burmistrza Winnicy Ludwika Kalinowskiego w stylu toskańskiego baroku. Winnicka świątynia funkcjonowała bez większych przeszkód aż do lat 20. XX wieku, wówczas katolicy winniccy, na czele z księdzem Lewińskim, doświadczyli prześladowań. Na początku świątynia została splądrowana przez władze, a następnie została zamknięta. Ksiądz został aresztowany i skazany na śmierć, której cudem uniknął. Od 1961 r. w klasztorze kapucynów w Winnicy mieszkały osoby świeckie. Świątynia straciła swoją starożytną architekturę, natomiast w miejscu modlitwy i słuchania Słowa Bożego rozpoczęły się wykłady ateizmu. W 1990 r. kościół zwrócono katolikom.
Lidia Baranowska, 19 września 2024 r.
