10 marca zakończono pierwszy etap weryfikacji listy podolan, zamordowanych przez funkcjonariuszy NKWD w Winnicy w latach 1937-41. W ramach wykonanych prac poddano badaniom w Winnickim Archiwum Obwodowym niemiecką listę rozpoznanych przez krewnych szczątków ich bliskich podczas ekshumacji przeprowadzonej przez międzynarodowe zespoły lekarzy-ekspertów w roku 1943.
Dzięki dostępnej w kijowskim archiwum SBU liście 679 osób (z ponad 10 tys. łącznie zamordowanych w Winnicy w latach 1937-41), którzy według niemieckich danych zostali zabici w ramach bolszewickich czystek pod koniec lat 30. XX w., udało się ustalić, że w Winnickim Archiwum Obwodowym znajduje się 314 teczek z dokumentami osób, co stanowi 46 proc. wstępnego obszaru badań.
Celem pierwszego etapu kwerendy było opracowanie algorytmu według którego można będzie ustalić nazwiska i imiona wszystkich zamordowanych z nakazu Stalina w Winnicy w latach 1937-38 (łączna ilość akt osób represjonowanych jest szacowana na ok. 40 tys. Na terenie Winnicy w trzech różnych miejscach odnaleziono szczątki ok. 10 tys. osób).
Wszystkie opracowane materiały (ok. 4 tys. skanów) zostaną także przeanalizowane w celu potwierdzenia, lub zdementowania faktu, iż tylko 28 z 679 osób byli Polakami z pochodzenia, jak podają niemieckie materiały z 1943 r. Zgodnie z przypuszczeniami, podczas fali operacji NKWD w zbiorowych mogiłach w Winnicy mogły znajdować się szczątki ponad 3 tys. Polaków.
Głównym inicjatorem podjęcia po raz pierwszy po 26 latach odzyskania przez Ukrainę niepodległości próby ustalenia nazwisk zamordowanych z rozkazu Stalina Podolan jest Stowarzyszenie „Kresowiacy” w Winnicy. Zaskakującym jest fakt, że dotychczas nikt wcześniej podobnych badań nie wykonał a dusze ofiar okrutnych mordów dotychczas wołają o pamięć, modlitwę i godny szacunek.
W lipcu 1943 roku powołane przez Niemców dwie komisje (pierwsza składała się wyłącznie z 13 ekspertów niemieckich, druga – z kilkunastu krajów europejskich, w tym dr. Orsos i Birkle, wczęśniej badającyсh szczątki polskich oficerów w Katyniu) potwierdziły, że zbrodnie dokonano w latach 1937-38. Podsumowaniem prac stał się raport pt. Amtliches Material zum Massenmord von Winniza, który jest dostępny dla badaczy w kijowskim archiwum Służby Bezpieczeństwa.
Kolejna część akt NKWD z pierwszej listy 679 osób może znajdować się w dziale dokumentów winnickiego SBU, które zgodnie z odtajnieniem akt z okresu ZSRR częściowo przekazało dokumenty osób represjonowanych w latach 30. do Archiwum Obwodowego. Kolejne miesiące przyniosą na pewno nowe sensacyjne i zarazem makabryczne fakty dotyczące ludobójczej polityki stalinowskich władz wobec własnych obywateli.
Końcowym etapem badań dokumentów dot. osób represjonowanych w latach 30. XX w. będzie umieszczenie ich imion oraz nazwisk na tablicach na jednym z dwóch memoriałów pamięci, poświęconym ofiarom represji politycznych w Winnicy. Wszystkie dokumenty zostaną udostępnione dla wszystkich zainteresowanych w Internecie.
Kwerenda dokumentów w Winnickim Archiwum Obwodowym została dofinansowana ze środków polskiego MSZ przy współpracy z KG RP w Winnicy.
Sprawozdanie z pracy w Obwodowym Archiwum w Winnicy w terminie od 9 lutego do 3 marca 2016 roku, sporządzone przez wolontariusza z Polski Krzysztofa Berga
W powyższym terminie zrobiono 2398 zdjęć dokumentów związanych z masowymi mordami NKWD na terytorium obwodu winnickiego przeprowadzonymi w latach 1937-38.
W 1943 roku podczas niemieckiej okupacji zorganizowano ekshumacje ciał w celu umożliwienia bliskim zamordowanych rozpoznania swoich krewnych – na tej podstawie stworzono listę zawierającą 679 ofiar. W Obwodowym Archiwum w Winnicy znajduje się 46% (tj. 314) akt dotyczących spraw rozstrzelanych. Należy zauważyć, że władze w ówczesnym czasie bardzo skrupulatnie podchodziły do obowiązku protokołowania spraw, dlatego teczki dotyczące określonej grupy osób, skazanej we wspólnym procesie mieszczą się w kilku tomach.
W poszczególnych sprawach zdigitalizowane zostały następujące dokumenty :
– Ankieta aresztowanego,
– Akt oskarżenia,
– Wypis z protokołu posiedzenia trójki NKWD z wymienionymi osobami skazanymi i wyrokiem,
– wypis z akt potwierdzający rozstrzelanie.
Ze względu na upływ czasu nie wszystkie akta były kompletne lub czytelne. Jeżeli do akt zamordowanego dołączone zostały dokumenty ze zdjęciem (bardzo rzadka sytuacja) – zostały sfotografowane.
Na podstawie powyższej pracy jest możliwość ustalenia personaliów osób rozstrzelanych pod Winnicą – bazując na wypisach z protokołu posiedzenia trójki NKWD, w których zazwyczaj zbiorczo skazywano od 10 do 40 osób.
Współpraca z Archiwum przebiegała bardzo dobrze, pracownicy aktywnie włączali się w proces digitalizacji.
Jerzy Wójcicki, K.B., 11.03.16 r.
Więcej na temat: Winnicki Centralny Cmentarz im. Gorkiego – podolski „Katyń” (uaktualnione)
