Winnicki rzymsko-katolicki cmentarz „za miastem”

Podziemne grobowce na terenie rzymsko-katolickiego cmentarza w Winnicy (teraz park miejski). Stan obecny

Pierwsze dokładniejsze informacje dotyczące winnickiego cmentarza parafialnego „za miastem” pochodzą z grudnia 1824 roku i są zawarte w sporządzonej przez ks. Ignacego Dawidowskiego, kanonika katedralnego kamienieckiego, dziekana winnickiego wizycie generalnej kościoła i klasztoru oo. Dominikanów w Winnicy, którzy na mocy rezolucji księdza biskupa kamienieckiego Jana z Dębowej Góry Dębowskiego z dnia 25 września 1803 roku, uzyskali prawo do opieki duszpasterskiej nad parafią winnicką.

W zamian oo. Dominikanie udzielali proboszczowi winnickiemu miejsca w swoim klasztorze, zaś miejscowy przeor stawał się „komendarzem parafialnym, czyli wikarym pryncypalnym”. Ksiądz-wizytator w paragrafie siódmym pod tytułem „Cmentarz grzebalny” zawarł takie słowa: „Cmentarz grzebalny za miastem ku zachodowi przy trakcie pocztowym do Lityna, w prawo, o werstwę (czyli około 1,1 km – W. F.) od kościoła (oo. Dominikanów – W. F.), w koło rowem opasany, blisko dwa morgi (czyli około 1,2 ha – W. F.) placu w obwodzie swoim zajmuje. Kaplica cmentarzowa z drzewa pobudowana, w ścianach chrustem grodzona, wapnem wyprawiona, zdezelowana; obok niej kamień na wymurowanie nowej kaplicy w znacznej części przygotowany” .

Zatem, nie ulega wątpliwości, że opis podany wyżej dotyczy cmentarza, który się znajdował na terenie współczesnego parku imienia Gorkiego. Rzecz jasna, parcela cmentarna, stanowiąca ponad 1,2 hektara powierzchni, nie była wówczas w całości zajęta. Chodziło tylko o teren wyznaczony pod cmentarz, który został otoczony rowem.

Warto też zwrócić uwagę na informację, dotyczącą kaplicy cmentarnej. Jej zły stan zachowania mógł raczej świadczyć, że stała ona na wspomnianym miejscu kilkadziesiąt lat i została wybudowana na samym początku funkcjonowania cmentarza, na przełomie lat 80-90-ch XVIII wieku.

Budowa nowej, kamiennej, kaplicy cmentarnej, była inicjatywą przeora kalsztoru oo. Dominikanów o. Edmunda Klauzowicza OP. W latach 1825-1826 wymurowano fundamenty, w których urządzono kryptę z dwunastoma wnękami pod trumny. Na zewnątrz, również wymurowano dwanaście grobowców, które w wizycie z 1826 roku nazwano „katakumbami” . Warto zaznaczyć, że odszukane kilka lat temu na terenie współczesnego parku im. Gorkiego murowane grobowce, mogą wskazać na miejsce, gdzie znajdowała sie nowa kaplica. Prawdopodobnie, krypta z wnękami pod trumny, nazywanymi „katakumbami”, służyła jako miejsce tymczasowego spoczynku dla osób, zmarłych w Winnicy, lecz które miałyby być ostatecznie pochowane poza jej obrębem. Taki wniosek nasuwa się po zaznajomieniu się z zapisem pogrzebowym hrabiego Hilarego Bnińskiego, zmarłego w Winnicy 18 października 1840 roku, pochodzącego z parafii ostropolskiej, diecezji Łucko-Żytomierskiej. 21 października tegoż roku jego “…zwłoki przez księdza Zachariasza Błockiego, kapucyna, gwardiana …tymczasowie złożone zostały pod kaplicą cmentarną za miastem Winnicą”.

Budowę kaplicy ukończono w 1828 roku. Wszystkie dostępne późniejsze opisy kaplicy, zaczynając od roku 1844 i kończąc rokiem 1862 są jednakowe: „Na winnickim cmentarzu, za miastem, znajduje się kamienna kaplica, o długości 16 ½ (11,73 m) i szerokości 8 ½ (6,04 m) arszynów. Okien ma 6, drzwi dębowe, z dobrym zamkiem wewnątrz. Jeden ołtarz z obrazem Ukrzyżowanego Zbawiciela i mały chór, na którym umieszczone stare organy” . Nie ulega wątpliwości, że na zdjęciu pochodzącym z przełomu XIX i XX wieku wyobrażona właśnie ta kaplica.

I ostatnim zagadnieniem, pozostałym do omówienia w niniejszym szkicu, jest kwestia liczby osób, doczesne szczątki których pochowano na cmentarzu „za miastem”.

Niestety, ze względu na zły stan zachowania ksiąg metrykalnych, pierwsze wiadomości o tym, ile osób chowano w poszczególnych latach na cmentarzu łacińskim „za miastem” pochodzą dopiero z 1835 roku. Ostatnim rokiem dla którego mamy dokładne dane o liczbie pochowanych jest rok 1917. Z okresu pomiędzy wskazanymi datami nie zachowały księgi za lata 1837-1838, 1846, 1853, 1857-1858, 1862-1864, czyli spośród 83 lat brakuje danych dla 9 lat. Należy zaznaczyć, że cmentarz winnicki nie był jedyną nekropolią na terenie parafii. W ciągu XIX wieku, od momentu wyodrębnienia się w 1827 roku w samodzielną parafię w Strzyżawce, oprócz winnickiego, funkcjonowały jeszcze trzy cmentarze na terenie parafii winnickiej: w Telepeńkach, Biskupce i Jaroszówce. Kilka pogrzebów członków arystokratycznej rodziny Szczeniowskich przeprowadzono również w Siedliszczach, w krypcie ich kaplicy rodowej na terenie dawnego zamku Czerlenkowskich. Od początku XX wieku poza trzema funkcjonującymi nadal, poza Winnicą pojawiły się również cmentarze w Tiażyłowie, Chyżyńcach i Studenicy.

Otóż, jeżeli chodzi o dokładne dane, to udało się precyzyjnie policzyć wszystkie osoby pochowane na cmentarzu winnickim w okresie l. 1835-1914, gdyż w księgach metrykalnych za ten okres konkretnie wskazywano miejsce pochówku.

Dla lat 1915-1917 nie możemy podać dokładnych danych, gdyż w zapisach pogrzebowych przeważnie figuruje wyraz „został(-ła) pogrzebany(-na) na cmentarzu parafialnym”, bez wzmianki o który z kilku cmentarzu chodzi.

Walery Franczuk, 25.09.17 r.

Więcej na temat: