W zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie od kilkunastu można korzystać z archiwum Towarzystwa Tarasa Szewczenki. To archiwum, po likwidacji Towarzystwa w przez władze sowieckie w r. 1940, ma swoją zawiłą historię, która sprowadziła jego część do miasta nad Wisłą. Z kolei inna część zbiorów znajduje się we wrocławskim Ossolineum.
Archiwalia dotyczą okresu z początku XX w. aż do roku 1939. Przede wszystkim to dokumenty, które mogą przelać światło na historię relacji polsko-ukraińskich lat w latach 1920-1930-ch.
Największa część Archiwum zawiera dokumenty z dziejów Ukraińskich Strzelców Siczowych (1914-1918) – czyli ukraińskich oddziałów w składzie armii Austro-Węgierskiej. Chodzi o dokumenty kancelaryjne, rozkazy, dzienniki (żywnościowe, osobiste), papiery operacyjne, wykazy szczepionych, lekarskich oględzin, księgi depesz telefonicznych legionów, sprawodzania żandarmerii polowej, księgi doręczeń łączników, wiadomości dotyczące muzyki, koncertów w życiu wojskowych. Także można znaleść bardzo unikatowe materiały, jak to List rosyjskiego żolnierza.
Kolejne materiały dotyczą Rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej (1918-1919), Ukraińskiej Armii Halickiej (1918-1920), Ukraińskiego Zjednoczenia Narodowego we Lwowie (1920-1934), Ukraińskie Zjednoczenia Narodowo-Demokratycznego (1922-1938). Interesująco prezentują się dokumenty osobiste, m.in. dzienniki dra Stefana Hołowanіa (1934-1939), archiwum Jewhena Archypenki (polityka), Dmytra Doncowa, Juriya oraz Iwana Łypy, wspomnienia generała Tarnawskiego etc.
W 2005 r. ukazał się Katalog archiwum ze szczegółowym opisem jego dokumentów, które uporządkowała historyk, tłumacz, pracownik naukowy Narodowej Biblioteki im. V. Stefanyka we Lwowie Halyna Svarnyk. Materiały także są udostępnione w wersji mikrofilmowej. Takie zbiory są podstawą do zbadania ukraińskiej wojskowej, politycznej historii, zwłaszcza w kontekście historii polskiej okresu międzywojennego.
Opis ilustracji: Gmach Towarzystwa im. Szewczenki w przedwojennym Lwowie.
Vitaliy Perkun, 11 grudnia 2024 r.
Leave a Reply