Tajemniczy awanturnik czy polski patriota? 220 lat temu na świat przyszedł Michał Czajkowski

Fot. Domena Publiczna

Michał Czajkowski (1804-1886) był najdziwniejszą i najbardziej tajemniczą postacią w polskim życiu literackim i politycznym drugiej połowy XIX w.

Polski szlachcic vel ukraiński kozak Mychajło Czajkowśkyj, vel turecki dowódca wojskowy Mehmed Sadyk Pasza, miał ciekawe, burzliwe i mocno skomplikowane życie: służył różnym władcom, pięć razy był żonaty, trzykrotnie zmieniał wiarę.
Żołnierz, artysta, polityk, Michał Czajkowski urodził się we wsi Halczyniec w powiecie żytomierskim guberni wołyńskiej. Jego ojciec, szlachcic wołyński, pochodził ze starego polskiego rodu, od wieków związanego z Ukrainą, matka była wnuczką kozackiego hetmana Iwana Brzuchowieckiego. Od dziecka był przebierany przez dziadka Michała Głębockiego za Kozaka, nieco później uczył się jeździć konno i posiadać broń. Chłopiec często słyszał legendy i opowieści ludowe.

Nauki pobierał początkowo sposobem domowym, potem w Berdyczowie, w prywatnym liceum Johna Wolseya, gdzie jednym z jego nauczycieli był Petro Hułak-Artemowski, wybitny pisarz i poeta ukraiński, później zaś w kolegium ojców pijarów w Międzyrzeczu Koreckim. Następnie kształcił się na Uniwesytecie Warszawskim, gdzie poznał Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego.

W 1831 r. Michał Czajkowski dołączył do powstania listopadowego. Ten czyn niepodległościowy skończył się dla niego Złotym Krzyżem za waleczność od Polaków i konfiskatą mienia oraz wygnaniem od Rosjan. Od 1840 roku przebywał w Rzymie jako agent dyplomatyczny księcia Czartoryskiego, a od 1841 przeniósł się do Stambułu, gdzie budował agendę dyplomatyczną Hôtel Lambert. Uczestniczył w spisku antyrosyjskim w Serbii, tworzył oddziały kozackie w służbie Turcji, walczył w wojnie rosyjsko-tureckiej. Po przejściu na islam otrzymał stanowisko gubernatora Rumunii, oraz najwyższy turecki tytuł wojskowy beglerbej i przydomek „Oko, ucho i prawica tronu”. W 1855 r. na rękach Sadyka Paszy zmarł na cholerę Adam Mickiewicz.

Koniec Części I

Lidia Baranowska, 1 kwietnia 2024 r.