Niezwykle interesujące zjawisko „szkoły ukraińskiej” – grupy polskich poetów i pisarzy romantycznych XIX wieku, urodzonych na Prawobrzeżnej Ukrainie, którzy w swoich utworach poruszali tematy ukrainofilskie, czerpali z motywów i obrazów ukraińskiego krajobrazu, a także wykorzystywali mity z ukraińskiego folkloru.
Tradycyjnie do „szkoły ukraińskiej” zaliczani są poeci Antoni Malczewski, Seweryn Goszczyński i Józef Bogdan Zaleski. Cechy „szkoły ukraińskiej” zawierają również utwory Juliusza Słowackiego, Maurycego Gosławskiego, Michała Grabowskiego, Aleksandra Grozy, Henryka Rzewuskiego, Tymona Zaborowskiego, Józefa Korzeniowskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Gustawa Olizara, Tomasza Augusta Olizarowskiego i innych.
Najbardziej rozpoznawalne dzieła to „Maria” Antoniego Malczewskiego, „Zamek kaniowski” Seweryna Goszczyńskiego, „Powieści kozackie” Michała Czajkowskiego. Tematy i obrazy „szkoły ukraińskiej” stworzyły nowy świat dla literatury polskiej: atamani, Kozacy, Tatarzy, stepy, porohy, czajki, miasta i rzeki Ukrainy. Autorzy ci stworzyli mit tajemniczej Ukrainy – kraju, półdzikiego, gdzieś na granicy Azji i Europy, który odgrywa szczególną rolę w historii i kulturze Polski.
Argumentem na rzecz zainteresowania tematyką ukraińską były pochodzenie, nostalgia za krajem dzieciństwa, za pięknem przyrody małej ojczyzny, krajobrazem, obyczajami ludowymi, zabytkami. Większość przedstawicieli szkoły ukraińskiej pochodziła ze zubożałych rodzin szlacheckich z Kresów I RP, które ze względu na swój status społeczny utrzymywały bliskie stosunki z ukraińskim chłopstwem, znały język ukraiński, tradycje ludowe i życie codzienne.
Poeci związani z Podolem, Wołyniem i Galicją przedstawiali w swojej twórczości Kozaka nie tylko jako symbol wolności i niezależności, ale także jako wcielenie marzeń o walce narodowowyzwoleńczej. Ukraina kojarzyła się z walkami z najeźdźcami azjatyckimi, wolnością, bezkresnymi stepami, legendarną historią. Poetyzacja Ukrainą, podziw jej krajobrazami, atmosferą życia kozackiego i wspólnych zwycięstw nad wrogiem, zwyczaje narodu ukraińskiego był charakterystyczny dla przedstawicieli „szkoły ukraińskiej”. W swojej twórczości inspirowali się ukraińskim folklorem, kozacką przeszłością, a także czerpali inspirację z ukraińskich dum, gloryfikujących historię Kozaków, piękno ukraińskiej przyrody. Przedstawiali Kozaków w duchu sentymentalizmu, jako dzikich dzieci natury, wolnych synów stepu, którzy ponad wszystko cenią wolność, prowadzą życie pełne przygód. Podkreślali ideę jedności polsko-kozackiej, nawet wbrew faktom historycznym.
Kozaka wyobrażano jako „nadczłowieka”, którego cechy obejmowały niezwykłą siłę i odwagę, wytrzymałość w niesprzyjających warunkach, bezlitosność, umiejętność walki i wrodzony kozacki charakter – cechy budzące mistyczny szacunek.
Lidia Baranowska, fot. freepik, 14 lipca 2025 r.
Leave a Reply