Ślady starego Czerlenkowa na drodzę między Winnicą a Hniewaniem

Fot. Redakcja

Jadąc z Winnicy do Hniewania i dalej do Tywrowa mijamy duży most nad Bohem a tuż za nim wieś Sełyszcze. W prawej części tej miejscowości mieszczą się ważne zabytki związane z okresem I RP oraz walkami obronnymi wojsk koronnych, konfederatów barskich i samych sukcesorów o prawo do zarządzania tą miejscowością.

Tuż przed ostrym skrętem w prawo w kierunku Hniewania zobaczymy przy drodze nietypowy otyńkowany obiekt z kamień otyńkowanych w wieku XVIII lub XIX. Jest to prawdopodobnie pozostałość dzwonnicy po klasztorze dominikanów i bazylianów.
Dalej droga usłana kostką brukową prowadzi na malowniczy brzez rzeki, gdzie zobaczymy ruinę wieży zamkowej, która w różnych okresach dziejów pełniła funkcje obronne, a potem także jako mauzoleum dla Ignacego Szczeniowskiego.

Dzisiaj okolice wokół wieży są dużym placem budowy. W Internecie można odnaleźć wzmiankę, że pozostałości po wieży zamkowej mają status zabytku rangi krajowej o numerze 442. W pobliżu nie widać tzw. paszportu budowy, a budowniczy niechętnie komentowali brak przestrzeni ochronnej między zabytkiem a nowymi murami.

W drugiej połowie XIX wieku wieżę która pełniła wówczas funkcję kaplicy namalował na jednym ze swoich obrazów Napoleon Orda. W roku 1988 podczas swoich podróży po Podolu jej zdjęcie zrobił i umieścił w swoim przewodniku historyk Dmytro Małakow. Dzisiaj pozostały trzy ściany, które mogą runąć w każdej chwili.

Co mówią o Sełyszczu stare źródła:

Sełyszcze wieś nad Bohem w powiecie winnickim, gmina Jóźwin położone w odległości 15 wiorst od Winnicy i 5 od Hniewania.
Cerkiew p. w. Zmartwychwstania, wybudowana w 1779 roku, kaplica katolicka, fabryka cukru założona w roku 1849, gorzelnia. Grunt równy, ziemia urodzajna.

Należała do Szczeniowskich, obecnie sukcesorem jest Józef Jaroszyński. Jest to bardzo stara osada, według miejscowych podań starsza od Winnicy.

W każdym razie są ślady, że już w XVI w. istniał tu zamek nad Bohem, jak to widać z rozmaitych aktów datowanych w zamku siedliskim.

Założycielami jego byli Czerlenkowacy, pierwotni posiadacze tej majętności, z kilku wiosek złożonej i która od ich imienia przyjęła ogólno nazwisko Czerlenkowszczyzny, pod którem mianuje się w procesach granicznych.

W aktach od roku 1600 aż do niedawnych czasów zwane jest zawsze miasteczkiem, choć przywilej, jeżeli istniał, został zatracony. W tym zamku, zbudowanym nad samym Bohem z kamienia i cegły i opatrzonym jedną wysoką basztę, dwóch braci Czerlenkowskich stoczyli z sobą spór krwawy o jego posiadanie o rękę dziewicy, w której byli rozkochani. Jeden z nich porwał dziewicę i zamek opanował; drugi zaś zebrawszy przyjaciół i swoje hufce, obiegł go i głodem do poddania się zmuszał. Zamknięty ujrzawszy z wałów brata, zabił go wypuszczoną strzałą. Rozpoczął się w skutek tego proces i zabójca na śmierć skazany, lecz dla zasług wojennych przez króla ułaskawionym został.

Ostatni z Czerlenkowskich wstąpił do bazylianów i osadził tu mnichów poczajowskich, dając im przyległą wieś Rowiec prawem zastawnem.

Siedzieli oni tu lat kilkadziesiąt, aż do spłacenia sumy zastawnej. Połączyli się z nimi i dominikanie z Winnicy, fundowani przez Czerlenkowskich, podczas gdy Winnica przez Tatarów została zniszczona. Bazylianie odprawiali nabożeństwo na wyższem piętrze zamku, dominikanie zaś na niższem.

Dopiero gdy Michał Grocholski, sędzia ziemski bracławski, zbudował w Winnicy kościół dominikański, to zakonnicy opuścili zamek siedliski. W tym zamku także Czarnecka z domu Czerlenkowska, napadnięta przez hajdamaków, broniła się z jednym starym sługą w baszcie, do dziś istniejącej, Hajdamacy po zrabowaniu zamku, napróźno szturmowali do baszty i straciwszy 5 towarzyszów cofnęli się, słysząc o nadchodzącej odsieczy (z podań miejscowych).

Po wygaśnięniu linii męskiej Czerlenkowskich majątek ten należał kolejno prawem sukcesy i do Szaszkiewiczów, Czarneckich, Kunickich, Witosławskich, aż na koniec około 1750 r. przeszedł od tych ostatnich do Szczeniowskich.
Stanisław Szczeniowski, starosta trachtymirowski, który w posagu po żonie, odrestaurował zamek, armatą i żołniorzem go opatrzył.

Za Konfederacji Barskiej Szczeniowski, jako regimentarz wojewowa bracławski, całe uzbrojenie z zamku wyprowadził, a gdy był wzięty pod Białocerkwią, Siedliszcze utraciło swe znaczenie, Szczeniowski wybudował w innem miejscu dom mieszkalny, rozebrał zamek, z którego pozostała tylko baszta i ślady murów.

Baszta przerobiona została na kaplicę, w której w r. 1820 pochowany Ignacy Szczeniowski. Później Siedliszcze nabył Józef Jaroszyński. Wynikł stąd głośny proces i kompromis.