Ważnym źródłem do poznania historii parafii, a także większych okręgów kościelnych (dekanatów, diecezji) jest schematyzm. Schematyzm – to wykaz podstawowych informacji o kościołach i klasztorach, a także innych instytucji kościelnych (także grecko-katolickich) w poszczególnych diecezjach.
Schematyzm bierze swój początek od 2 połowy XVIII st. Jakie wiadomości w sobie zawiera? Przede wszystkim wyliczone w nim parafie, z zaznaczeniem w jakim roku, pod wezwaniem jakiego świętego był zbudowany kościoł, kto był jego fundatorem, jakie istotne wydarzenia odbyły się w historii kościoła i w jakich latach; liczby wiernych w poszczególnych parafiach; imiona i nazwiska proboszczów, a także o obsadzie parafialnej; spisy centralnych urzędów diecezji.
W odrębnym roździale znajdziemy spisy biskupów diecezji oraz podstawowe prosopograficzne o nich wiadomości. W XX w. zaczęto także podawać informacje o herbach biskupów, ich stopnie naukowe. Schematyzmy w XIX w. wydawano regularnie raz do roku lub raz na kilka lat. Pod zaborami rosyjskimi znane one były jako kalendarze liturgiczne.
W takiej postaci schematyzmy są swoistymi autoportretami diecezji, dekanatów, parafii. Z pomocą takiego dokumentu jesteśmy w stanie prześledzić pod kątem statystyczno-chronologicznym i personalnym trwałości instytucji kościelnych, ich etapy historyczne, zauważać te lub inne regularności, zmiany, tendencje, etc.
Schematyzm sługuje wyjątkową pomocą wtedy, kiedy parafia mogła z różnych powodów powstawać ponownie, często w innym miejscu i pod wezwaniem innego patrona, tym samym pomagając rozgryść nieścisłości w śledzeniu biegu historii parafii. Zapoznać się z taki źródłem można nie tylko w instytucjach kościelnych, ale także w publicznych archiwach i bibliotekach.
Tradycja publikowania schematyzmów istnieje nadal i jest dowodem na żywotność trafnych decyzji, zaistniałych w łonie Kościoła.
Schematyzm Kościoła Rzymsko-Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej : z mapą diecezji i dodatkiem spisu polskich parafi i polskiego duchowieństwa w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Źródło: https://pbc.biaman.pl/ Domena publiczna (Public domain)
Vitaliy Perkun, 23 października 2024 r.
Leave a Reply