Ruszają przygotowania do drugiej ekspedycji w okolice Samgródka

5 czerwca 1920 r. po zebraniu sił pod Humaniem 1 Konarmia Budionnego zaatakowała linię obrony Polaków na terenie wschodniego Podola (dzisiejsze pogranicze obwodów kijowskiego, winnickiego i żytomierskiego oraz cały wschód obwodu winnickiego).

Między Samgródkiem i Ozerną 13 Dywizja Piechoty, w składzie której był prawdopodobnie także 50 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych bolszewicy przerwali ukraiński front, wkraczając na tyły wojska polskiego. Dwa dni później jedna z budionowskich dywizji zajęła Żytomierz, mordując wszystkich wziętych do niewoli Polaków. Inna dywizja ruszyła na Berdyczów, gdzie spaliła szpital wojskowy, w którym wówczas przebywało ok. 600. rannych polskich żołnierzy oraz siostry Czerwonego Krzyża.

30 stycznia br. winniccy hitorycy i krajoznawcy wpadli na bardzo dokładny trop Bitwy pod Ozerną-Samgródkiem. Bliżej Ozernej odnaleziono znak, postawiony w czasach ZSRS z napisem: „Tutaj 5 czerwca 1 Konna Armia przerwała linię frontu białopolaków”. W miejscowej szkole zachowały się plansze propagandowe, na jednej z których widać zaznaczone miejsce, gdzie miejscowi mieszkańcy pochowali 163. zabitych żołnierzy polskich z 13. DP.

Pierwsze upamiętnienie czynu zbrojnego polskich żołnierzy na Podolu miało miejsce 25 września 2015 r., kiedy w obecności przedstawicieli polskiego parlamentu i dyplomacji, lokalnych władz i polskiej wspólnoty, w Lipowcu, położonym 30 km od Winnicy odsłonięto pomnik kilkudziesięciu polskich żołnierzy, zamordowanych pod Lipowcem podczas obrony przed bolszewikami. Linia frontu ukraińskiego przebiegała pod koniec maja 1920 r. właśnie przez Lipowiec. Na południu stacjonowały oddziały Armii URL (Omelianowicza-Pawlenki), na północy Podola bronili Polacy.

Nowa tablica upamiętniająca walkę Polaków z bolszewikami, zostanie umieszczona prawdopodobnie na szkole w Samgródku, gdzie stacjonował sztab polskiego dowództwa. Jeżeli uda się dokładnie lokalizować dokładne miejsce pochówku polskich żołnierzy, w oparciu o sowieckie zdjęcia i relacje miejscowych mieszkańców, to prawdopodobnie dojdzie także do stworzenia symbolicznej kwatery poległych obrońców Kresów przed bolszewizmem.

Jerzy Wójcicki, 01.02.16 r.

Znak z czasów ZSRS między Ozerną i Samgródkiem (pogranicze obwodów winnickiego, kijowskiego i żytomierskiego), na którym widać napis upamietniający przerwanie linii ukraińskiego frontu (WP) przez 1 Konną Armię Budionnego