Po zakończeniu II Wojny Światowej temat wojny polsko-bolszewickiej z lat 1919-1921 był przedstawiany rzadko i nie do końca poprawnie. Dopiero po upadku komunizmu stało się możliwe obiektywne spojrzenie na konflikt, którego kulminacyjna bitwa, bitwa warszawska, została swego czasu nazwana „osiemnastą decydującą bitwą w dziejach świata”.
Znaczną ilość publikacji przyniosła także okrągła, 90 rocznica tejże bitwy obchodzona w 2010 roku. Spośród nich pozycją wartą polecenia jest z pewnością wydany przez Wydawnictwo UMCS „Rok 1920. Wojna i polityka”.
Praca powstała pod redakcją Mirosława Szumiły z Zakładu Historii Społecznej XX wieku UMCS. Składa się na nią 9 artykułów lubelskich historyków (w tym znakomitego znawcy stosunków społecznych z okresu wojny polsko-bolszewickiej, profesora Janusza Szczepańskiego), materiał źródłowy – instrukcję z 1920 roku o służbie kurierskiej w województwie lubelskim wraz z komentarzem oraz opis albumu fotograficznego Feliksa Przystupy, będący cennym źródłem do badań nad lotnictwem z lat 1919-21.
Prezentowane w książce artykuły odnoszą się do zagadnień zazwyczaj jedynie wspominanych w ogólnych opracowaniach dotyczących wojny polsko-bolszewickiej. Z wiadomych względów punkt ciężkości przeniesiony został na Lublin i okolice.
Wart uwagi jest z pewnością tekst Mirosława Szumiły, redaktora publikacji, który prezentuje ukraińskie elity polityczne wobec sojuszu z Polską w 1920 roku. W większości książek dotyczących omawianego okresu Ukraina rysuje się jako kraj właściwie pozbawiony struktur politycznych, które zdają się być ograniczone do osoby atamana Petlury.
Z tekstu dr Szumiły wyłania się szereg postaci niezwiązanych z ukraińskim wodzem, pośród których byli zarówno zagorzali przeciwnicy porozumienia jaki i ci, którzy starali się znaleźć wspólną z Polakami płaszczyznę do dyskusji, zgadzając się na zajęcie przez Polskę terenów Galicji Wschodniej pod warunkiem wprowadzenia autonomii dla ludności ukraińskiej zamieszkującej jej tereny.
Interesujący jest również artykuł dra Marcina Kruszyńskiego z lubelskiego Oddziału IPN, zarysowujący kształtowanie się struktur polskiej służby konsularnej i dyplomatycznej na terenie Rosji carskiej w latach walk o wschodnie granice Rzeczypospolitej oraz artykuł dra hab. Waldemara Kozyry dotyczący działalności kierownictwa resortu spraw wewnętrznych RP w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Ten drugi tekst daje czytelnikowi wyobrażenie o niezwykłym wysiłku organizacyjnym polskiego ministerstwa, które musiało zapewnić bezpieczeństwo i porządek publiczny w dopiero co utworzonym państwie, targanym konfliktami politycznymi, narodowościowymi i społecznymi. Podstawą do prowadzenia działań często niezgodnych z zasadami demokracji było wprowadzenie stanu wyjątkowego 1 kwietnia 1919 roku, początkowo na 3 miesiące, potem systematycznie przedłużanego aż do maja 1921 roku.
Próby stworzenia komunistycznego aparatu władzy na terenach zajętych przez bolszewików opisał prof. Janusz Szczepański, zaś ogólną sytuację wojskową i polityczną na terenach Lubelszczyzny (co ciekawe – jedynego województwa II RP, które nie graniczyło z żadnym państwem ościennym!) zarysował prof. Jan Lewandowski. Dwa artykuły dotyczą nastawienia Wielkiej Brytanii i Francji do konfliktu polsko-bolszewickiego (autorstwa dr Joanny Złotkiewicz-Kłębukowskiej i dr Małgorzaty Nossowskiej), poświęcono też miejsce postaci podpułkownika armii francuskiej i pułkownika Wojska Polskiego Louisa Faury’ego (dr Lech Maliszewski) oraz sposobowi przedstawiania wojny 1919-1921 w polskich podręcznikach historii na przestrzeni lat (prof. Andrzej Stępnik).
Generalnie poziom przedstawionych artykułów jest wysoki, zdecydowaną większość z nich czyta się z przyjemnością. Największym minusem recenzowanej pozycji jest brak ilustracji. Kilka zdjęć, odnoszących się albo bezpośrednio do poszczególnych artykułów albo ogólnie do wojny polsko-bolszewickiej z pewnością uatrakcyjniłoby znacznie odbiór książki. Brak ilustracji jest szczególnie dotkliwy podczas czytania ostatniego tekstu, napisanego przez profesora Janusza Łosowskiego z Zakładu Archiwistyki Instytutu Historii UMCS, a dotyczącego albumu fotograficznego Feliksa Przystupy. Album ten, zawierający ponad 100 zdjęć z lat 1919-1921, przedstawiający życie lotników z 2 Eskadry Wywiadowczej, przez wiele lat przechowywany był w rodzinie Przystupów jako pamiątka rodzinna. Szerszemu gronu został przedstawiony dopiero w 2008 roku, a wydany w roku 2010, stając się niezwykle cennym źródłem do badań nie tylko nad historią wojny polsko-bolszewickiej, ale i nad samym lotnictwem i życiem codziennym lotników w okresie konfliktu. Autor artykułu przedstawił życiorys właściciela albumu podoficera Feliksa Przystupy, członka 2 Eskadry Wywiadowczej (początkowo: Lotniczej) w Lublinie, dzieje albumu oraz jego zawartość. W tym miejscu wręcz prosiłoby się o zamieszczenie choć kilku fotografii, które dałyby czytelnikowi wyobrażenie o tym, co może znaleźć w oryginalnym albumie. Niestety, przy lekturze Roku 1920… ciekawość jego nie zostanie zaspokojona.
Leave a Reply