Stanisława Rachwałowa to kobieta niezłomna. Żołnierz polskiego państwa podziemnego. Dwukrotnie zatrzymana i katowana przez gestapo. Więziona w trzech obozach koncentracyjnych: Auschwitz-Birkenau, Ravensbruck i Neustadt-Glewe. Po wojnie aresztowana przez UB, poddawana torturom i skazana na karę śmierci. Nazywana „Pileckim w spódnicy” . Stanisława Rachwałowa z domu Surówka, urodziła się 29 czerwca 1903 roku w Rudkach k. Sądowej Wiszni. Wychowała się w patriotycznej rodzinie. Ukończyła lwowskie Gimnazjum Sióstr Urszulanek. Później uczyła się w Wiedniu, gdzie przebywała podczas I wojny światowej.
Znała język niemiecki, francuski i włoski. Pod koniec wojny wróciła do Lwowa. W wieku osiemnastu lat wyszła za mąż za oficera Wojska Polskiego Zygmunta Rachwała, z którym miała dwie córki, Annę i Krystynę vel Katarzynę. Małżonkowie początkowo mieszkali we Lwowie, Następnie w Krakowie. Po wybuchu II wojny światowej Stanisława działała w konspiracji w strukturach kontrwywiadu ZWZ, Ukrywała się pod pseudonimami „Herbert”, „Herburta”, „Rysiek”, „Ryś”.
W kwietniu 1941 roku została aresztowana przez gestapo w Krakowie, gdzie była torturowana. Miesiąc później została wykupiona z więzienia za fundusze ZWZ i powróciła do pracy w kontrwywiadzie. W październiku 1942 roku została ponownie aresztowana i wywieziona do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz. Tam wstąpiła do obozowego ruchu oporu i przesyłała z obozu raporty dla podziemia, w których informowała o przychodzących transportach więźniów i liczbie osób.
W 1945 roku trafiła do obozu KL Ravensbrück, a następnie do KL Neustadt-Glewe. 2 maja 1945 roku, po podleczeniu wróciła do Polski.
W komunistycznej Polsce podjęła pracę konspiracyjna w wywiadzie Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Pod pseudonimem pseudonim „Zygmunt”, wstąpiła do Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Budowała sieć wywiadowczą na Pomorzu i w Polsce centralnej. W 1946 roku po rozbiciu organizacji ukrywała się w Warszawie. Tam została aresztowana. Po 11. miesięcznym śledztwie 29 września 1947 roku została skazana na karę śmierci, utratę praw publicznych i obywatelskich oraz przepadek mienia. Następnie karę zamieniono na dożywocie. Po śmierci Stalina w wyniku odwilży i amnestii więzienie opuściła 30 października 1956 roku.
Stanisława Rachwałowa zmarła 18 października 1985 i spoczywa na Cmentarzu Wilkowyja w Rzeszowie.
Słowo Polsie za: Arkadiusz Ryszard Frączek, fot Stanisława Rachwałowa ze zbiorów Zeszytów Historycznych WiN – archiwum IPN, 21 października 2025 r.
Leave a Reply