W latach 1914–1920, gdy Ukraina i Polska walczyły o niepodległość, jednym z najpopularniejszych na polu walki samochodów pancernych był angielski pancernik „Austin” w różnych modyfikacjach.
W tym artykule przeanalizujemy historię bojowego wykorzystania pojazdów pancernych tego typu przez Wojsko Polskie w kampanii 1920 roku i okresie międzywojennym. Ponieważ Austiny były produkowane niemal wyłącznie dla Armii Imperium Rosyjskiego, polskie wojsko zawsze wykorzystywało je jako zdobyczne pojazdy pancerne. Większość znanych starć między Wojskiem Polskim a Armią Czerwoną, w których dochodziło do wzajemnego wykorzystania pojazdów pancernych Austin, miała miejsce na terenie dzisiejszej Ukrainy. Przyjrzyjmy się im bliżej.
W rejonie Zwiahla, 21 marca 1920 roku, oddział polskich pojazdów pancernych pod dowództwem porucznika Studzińskiego (było to ciężkie działo „Garford” o nazwie „Dziadek” i samochód z karabinem maszynowym „Jeffery” o nazwie „Wnuk”) natknął się na trzy bolszewickie pojazdy pancerne „Austin-Kegress” (modyfikacja „Kegress” oznaczała, że taki pojazd był półgąsienicowy). Podczas bitwy Polacy otworzyli ogień artyleryjski – jeden pocisk trafił w bok jednego z rosyjskich „Kegressów”. Załoga opuściła uszkodzony pojazd pancerny, a polskie wojsko zdołało go ewakuować na tyły. Kolejny Austin-Kegress z 6. Armii Czerwonej został porzucony w Żytomierzu i wpadł w ręce polskich jednostek w kwietniu 1920 roku podczas wspólnej ofensywy Wojska Polskiego i Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej. Dowódca samochodu pancernego, nie mogąc ewakuować się ani wysadzić pojazdu z powodu braku paliwa i materiałów wybuchowych, postanowił uszkodzić silnik i porzucić samochód pancerny, gdy został otoczony przez Polaków.
28 maja 1920 roku rosyjski Austin (tzw. Austin Putilovec) został zdobyty przez oddziały 14. Dywizji Wielkopolskiej w bitwie pod Bobrujskiem (Białoruś). Samochód pancerny otrzymał nazwę „Poznańczyk” i służył w plutonie Wielkopolskich Samochodów Pancernych do końca wojny polsko-radzieckiej.
W raportach dowódców bolszewickich zachowały się również informacje o bitwie rosyjskiego Austina „Żguczyj” 12 czerwca 1920 roku w obwodzie żytomierskim. Czerwony samochód pancerny „Żguczyj” walczył przez 40 minut z polskim samochodem pancernym uzbrojonym w karabiny maszynowe. Odległość między wozami wynosiła ponad 200 metrów, podczas bitwy „Żguczyj” poruszał się wstecz, a po aktywnej walce wróg wycofał się. 17 lipca 1920 roku dwa czerwone samochody Austin niespodziewanie natknęły się na polski konwój i baterię artylerii wycofujące się w rejonie wsi Mały Boblwan (dokładna lokalizacja nie została ustalona, taką nazwę miejscowości zapisał żołnierz Armii Czerwonej w swoim raporcie). Początkowo polscy artylerzyści z zaskoczenia stracili inicjatywę, ale bateria bardzo szybko się rozwinęła i zaczęła ostrzeliwać czerwone samochody pancerne z bliskiej odległości. Jedenasty strzał okazał się bardzo skuteczny: trafił w pancerz jednego z Austinów, przebił go i eksplodował w silniku.
Po kampanii 1920 roku i Pokoju Ryskim, zdobyte przez bolszewików Austiny nadal służyły w szeregach Wojska Polskiego. W latach 1919-1920 Polacy nabyli 12 Austinów różnych typów. Do marca 1921 roku w służbie pozostawało tylko 7 samochodów. Większość z nich pochodziła z produkcji angielskiej z czasów I wojny światowej, a polscy kierowcy wojskowi mieli również jednego Austina Putilovca z rosyjskim opancerzeniem i dwa półgąsienicowe Kegressy. Podczas słynnej parady w Krakowie w 1922 roku zaprezentowano Austina III serii w trójkolorowym kamuflażu oraz Austina z rosyjskim opancerzeniem (dawny samochód pancerny Stienka Razin).
Samochody pancerne Austin były aktywnie użytkowane przez Wojsko Polskie do końca lat dwudziestych XX wieku. Przykładowo, dwa wspomniane Kegresy uzyskały status szkoleniowych w 1926 roku, ale dwa lata później zostały wycofane z użytku z powodu trudności w naprawie. Losy jednego z nich były interesujące: został on przekształcony w pomnik w Twierdzy Modlin, a na początku II wojny światowej, we wrześniu 1939 roku, ten samochód pancerny został zdobyty przez Niemców.
Wasyl Iwanyszyn, fot. współczesna replika Austin Poznańczyk, źródło: Ukraińska Rewolucja 1917-1921, 4 grudnia 2025 r.
Leave a Reply