Doktor medycyny, wybitny ukraiński lekarz wojskowy i organizator opieki zdrowotnej podczas rewolucji ukraińskiej, szef służby sanitarnej Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej Oleksandr Dajin urodził się 12 marca 1877 roku w Odessie.
Był absolwentem wydziałów matematycznych, fizycznych i medycznych Uniwersytetu Noworosyjskiego. Podczas I wojny światowej lekarz armii rosyjskiej. W latach 1917-1919 pełnił funkcję lekarza dywizji w kilku ukraińskich oddziałach Ukraińskiej Republiki Ludowej, w tym w 1. Oddziale Północnym.
Dowódca Dywizji Północnej, generał broni Petro Jeroszewicz, którego losy były ściśle związane z Podolem, w swoich międzywojennych wspomnieniach ciepło wypowiadał się o szefie oddziału medycznego własnej jednostki: „…We wsi Cerkiew (obecnie Czercze w obwodzie chmielnickim) odpoczęliśmy i dzięki energii lekarza oddziałowego dr. Dajana otrzymaliśmy nawet środki sanitarne i opatrunki sanitarne, których tak nam brakowało…”. Na podkreślenie zasługuje także epizod z okresu ofensywy na Bałtę na początku września 1919 roku, z obszernym opisem lekarza: „…Doktor Dywizji Dine nadzorował mobilizację personelu medycznego. Wywarłem lekki nacisk na apteki, aby uzupełnli brakujące w szpitalach leki i doprowadziłem szpital oddziałowy do dobrego stanu. Ogólnie rzecz biorąc, dr Dajan zawsze wykazywał w swojej pracy wrzącą energię i pedanterię. Kiedy przyszło do pracy, nie do końca rozumiał okoliczności, dlatego wiele razy, nie poddając się, trafiał w niebezpieczne miejsca w bitwach. Zawsze podróżowała z nim jego żona (Eugenia Dajan). Ta kobieta, ze starej, życzliwej, szlacheckiej rodziny, nie odstąpiła od niego ani na krok, pomagając mu w pracy…”.
Pod koniec 1919 roku Dajan stanął na czele oddziału sanitarnego zgrupowania wojsk wołyńskich, zachorował na tyfus plamisty i przebywał w miejscowości Chmielnik niedaleko Winnicy, gdzie stał na czele oddziału sanitarnego wszystkich ukraińskich oddziałów powstańczych na północy dzisiejszej Winniczyzny. 29 maja 1920 roku lekarz wojskowy rozpoczął pełnienie obowiązków szefa służby sanitarnej (jednostki sanitarnej) Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej. Służba sanitarna odpowiadała za ochronę zdrowia personelu wojskowego, a także zapewniała odpowiednim instytucjom wszelkie niezbędne mienie medyczne, sanitarne i inne.
Pierwsza ważna reforma organizacyjna służby sanitarnej O. Dajan jest nierozerwalnie związana z Winnicą. 2 czerwca 1920 roku administracja sanitarna przekazała wojsku majątek dwóch dużych szpitali miejskich. Jeden z nich znajdował się na terenie koszar wojskowych (obecnie ul. Strzelecka) i należał do II Galicyjskiego Korpusu Armii Galicyjskiej (GA), drugi zajmował teren szpitala dla psychicznie chorych (obecnie Szpital Psychoneurologiczny Akademika Juszczenki ) i należał do I Korpusu GA. W oparciu o personel i posiadłości tych dwóch szpitali Dajan utworzył 5 dywizjonowych i 1 wojskowy szpital latający, obsadzając je w pełni personelem medycznym i sanitarnym, a także wszystkimi niezbędnymi narzędziami, lekarstwami, materiałami opatrunkowymi itp. Pozostałych ludzi i mienie wykorzystano do utworzenia 2 szpitali rezerwy wojskowej.
Na początku 1921 Dajan został internowany na terenie Polski. W lutym powrócił do czynnej ukraińskiej służby wojskowej, zostając kierownikiem wydziału ewakuacji szpitalnej administracji sanitarnej, później kierował przychodnią państwową wojska ukraińskiego w obozie w Częstochowie i Kaliszu. Po likwidacji obozów Armii URL zamieszkał w Nowych Skalmerzycach k. Kalisza (obecnie powiat ostrowski woj. wielkopolskie) przy ulicy Nowej w budynku nr 6, sąsiadując z ukraińskimi kombatantami I Walki Wyzwoleńczej – generałami Petrem Jeroszewiczem i Wołodymyra Szepelem. Kontynuował cywilną praktykę lekarską i prowadził prywatny gabinet. Systematycznie współpracował ze Związkiem Ukraińskich Inwalidów Wojennych, występował o renty dla ukraińskiego personelu wojskowego, którzy ucierpieli i stracili zdrowie w walkach z bolszewikami i Białą Rosją. Zmarł w 1945 roku, pochowany w Nowych Skalmierzycach.
Portret Oleksandra Daina, autorstwa artysty Artura Orlionowa, zachował się w zbiorach Muzeum Winnicy. Tutaj ubrany jest on w mundur pułkownika służby sanitarnej – wskazuje na to brązowy trójząb na rękawie i dziurka dla guzika w tym samym kolorze z trzema srebrnymi ałunami. Za nim znajduje się symboliczne popiersie chirurga Mykoły Pirogowa, do którego profesjonalizmu i doświadczenia Dajan wielokrotnie nawiązywał w swoich wspomnieniach i doświadczeniu życiowym.
Oleksandr Fedoryshen, 18 stycznia 2025 r.
Leave a Reply