Pod koniec września 2025 roku ukazało się unikatowe wydanie, którego ideę realizowały przez ponad rok Muzeum Winnickie i Wydawnictwo Ołeksandra Sawczuka (Charków) – „Miasta Prawobrzeżnej Ukrainy drugiej połowy XVII–XVIII wieku”. Książka powstała na podstawie wnikliwej analizy unikatowego rękopisu z 1954 roku, który nigdy nie został opublikowany, a nawet uznany za zaginiony – rozprawy doktorskiej Walentyna Otamanowskiego (1893–1964).
Jego nazwisko jest znane wielu osobom, ponieważ był on wybitnym ukraińskim historykiem, badaczem przeszłości Winnicy i Podola, uczestnikiem bitwy z rosyjskimi bolszewikami pod Krutami (29/30 stycznia 1918 roku), represjonowanym w związku ze sprawą tzw. „Związku Wyzwolenia Ukrainy” sfabrykowaną przez czekistów. W centrum Winnicy jedna z ulic została nazwana na jego cześć, a imię Otamanowskiego zostało uwiecznione w nazwie najważniejszego księgozbioru regionu – Winnickiej Obwodowej Powszechnej Biblioteki Naukowej im. Walentyna Otamanowskiego.
Jaki jest zatem główny temat tego dogłębnego studium represjonowanego historyka-lokalisty? Przede wszystkim rozwój gospodarczy miast Prawobrzeżnej Ukrainy w XVIII wieku, kiedy tereny te należały jeszcze do Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Unikalne fakty z życia Winnicy, Kamieńca Podolskiego, Łucka, Żytomierza i setek innych miast, miasteczek i wsi tworzą nową panoramę społeczno-ekonomiczną Prawobrzeżnej i pogłębiają współczesne rozumienie życia ówczesnych społeczności. Co ważne, książka opiera się na obficie wykorzystanych, trudno dostępnych materiałach archiwalnych, z których znaczna część jest obecnie całkowicie utracona.
Autorem ukraińskiego przekładu z języka rosyjskiego (nie jest to zaskakujące, ponieważ dzieło powstało w sowieckich warunkach stalinowskich i poststalinowskich), wstępów i przypisów jest czołowy badacz Muzeum Winnickiego, doktor nauk historycznych, profesor Arsen Zinczenko. Publikacja została opatrzona indeksami imiennymi i geograficznymi, opracowanymi przez przedstawicieli zespołu muzealnego. W przygotowaniu tego wydania uczestniczył mer miasta Winnicy Serhij Morgunow.
Znamienny jest fakt, że książka technicznie powstała w znanym wydawnictwie Ołeksandra Sawczuka w Charkowie. Symbolicznie łączy to Winnicę z tym niezłomnym miastem Słobożańszczyzny, gdzie Walentyn Otamanowski spędził ostatnie lata życia i został pochowany. Aby podkreślić wagę tego wydania i szacunek dla ukraińskiej myśli naukowej, książka została wydana w formie prezentu: w pamiątkowej, materiałowej oprawie ze złotymi i białymi matowymi tłoczeniami. Ciekawostką jest, że okładkę zdobi najstarszy znany wizerunek herbu Winnicy z 1791 roku z napisem w języku polskim „Pieczec miasta Jego Królewskiej Mości obydwu Winnicy”. Obie Winnice odnosiły się do lewobrzeżnego Starego i prawobrzeżnego Nowego miasta, rozdzielonych rzeką Boh.
Wydanie to stanowiło kontynuację ważnej pracy rozpoczętej w 1993 roku, kiedy ukazała się rozprawa doktorska Otamanowskiego „Winnica w XIV-XVII wieku”, która natychmiast stała się dziełem kultowym dla znawców historii miasta Podola wschodniego. Inicjatorzy publikacji zapowiedzieli prezentacje w Winnicy, Kijowie i Charkowie.
O. Fedoryszen, 5 października 2025 r.
Leave a Reply