19 sierpnia 2025 roku 27 obiektów w mieście Winnica na Ukrainie oficjalnie otrzymało status nowo odkrytych zabytków dziedzictwa kulturowego o znaczeniu lokalnym. Taką decyzję podjął Wydział Urbanistyki i Architektury Winnickiej Obwodowej Administracji Wojskowej. Poprzedziła ją owocna praca nowo utworzonego lokalnego organu ochrony zabytków – Biura Ochrony Dziedzictwa Kulturowego – we współpracy z Muzeum Winnickim, organizacją społeczną „U7 Urban Studio” i innymi instytucjami.
Takie precedensy są niezwykle ważne, ponieważ nowe zabytki na terenie Winnicy nie były rejestrowane od początku XXI wieku. „Pierwszymi jaskółkami” procesu przywracania opieki prawnej nad dziedzictwem było przyznanie statusu ochronnego w 2023 roku pomnikowi ofiar katastrofy w Czarnobylu w pobliżu placu Bohaterów Czarnobyla oraz cmentarzowi wojskowemu żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej i Armii Galicyjskiej z lat 1919–1920, odnalezionym przez badaczy przy ulicy Strzeleckiej w 2020 roku. Zatrzymajmy się przy tych kilku cennych obiektach znajdujących się na terenie gminy Winnica.
Przede wszystkim interesuje nas nowo odkryty kompleks obiektów dziedzictwa kulturowego „Dwór Lwowiczów” przy ulicy Symona Petlury. Wiadomo, że dom żydowskiego przedsiębiorcy Borucha Lwowicza od lat 80. XX wieku posiadał status zabytku architektonicznego. Co zmieniło się w tym statusie? W przeciwieństwie do decyzji z 1983 roku, obecnie uznaje się, że oprócz domu Lwowicza, wartość posiadają sąsiednie domy związane z tą rodziną – sklep z fasadą wychodzącą na ulicę Magistracką oraz dom Mojżesza Lwowicza – ojca Borucha, założyciela tej dynastii i rodaka ze Stanisławczyka. Na tym terenie zachowały się również fragmenty żydowskiej szkoły modlitewnej, prawdopodobnie prowadzonej przez Lwowiczów na przełomie XIX i XX wieku, a także jedyny na Ukrainie pełnowymiarowy pomnik naczelnego atamana armii i marynarki Ukraińskiej Republiki Ludowej, przewodniczącego Dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej Szymona Petlura. W murach majątku Boruha Lwowicza w maju-czerwcu 1920 r. mieściły się jego biura cywilne i wojskowe.
Również „Granitowa Kolumna” – monumentalny obiekt architektoniczny z czarnego i różowego granitu, wykonany mniej więcej w czasie I wojny światowej w Podolskiej Spółce Akcyjnej Złomów Granitowych i Warsztatach Wyrobów Granitowych hrabiego Franciszka Jaroszyńskiego – odzyskała status pamiątki. W latach 1921–1975, z inicjatywy architekta Staborowskiego, kolumna stała w centrum Winnicy obok grobu poległych bolszewików, a następnie zniknęła w tajemniczych okolicznościach. W latach 1985–2017 uhonorowano nią radzieckich partyzantów ze wsi Pawliwka koło Kalinówki. I wreszcie w 2017 roku kolumna powróciła do Winnicy, została gruntownie odrestaurowana i otwarta jako monument na cześć nadania praw magdeburskich miastu Winnica przez króla Władysława IV w ramach obchodów Dnia Europy w Winnicy 16 maja 2019 roku.
Istotne jest również to, że status zabytku uzyskały cztery budynki koszar wojskowych przy ulicy Strzeleckiej, które pojawiły się w Winnicy w latach 80. XIX wieku jako miejsce stacjonowania garnizonu carskiej armii rosyjskiej. Z nimi wiąże się lokalna historia rewolucji ukraińskiej: w koszarach tych służył w szeregach 47. pułku ukraińskiego armii carskiej legendarny generał z czasów Centralnej Rady, Jakow Handziuk, a także stacjonowało tu wiele znanych jednostek Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej i Armii Galicyjskiej.
Listę tę uzupełnia 18 cennych mozaik miejskich z czasów radzieckich, w tym 7 obiektów złożonych, które stały się pomnikami sztuki monumentalnej,
O. Fedoryszen, 11 września 2025 r.
Leave a Reply