Za panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego doszło do trzech rozbiorów ziem Rzeczypospolitej w latach 1772, 1793 i 1795. Brały w nich udział trzy kraje: Rosja, Prusy i Austria. W wyniku podziału Polski między trzema mocarstwami w 1795 roku Rzeczpospolita Obojga Narodów zniknęła z mapy Europy. Stało się to nie tylko przez próbę wrogów przejąć polskie tereny ale także z powodu błędów i zaniedbań w wielu obszarach funkcjonowania państwa oraz z sytuacji międzynarodowej. Spóźniona próba przeprowadzenia reform po 1772 roku a nawet Insurekcja Kościuszkowska nie wystarczyły, aby uchronić Rzeczpospolitą od upadku. Naocznym świadkiem tych procesów i aktywnym ich uczestnikiem był Marcin Grocholski – ostatni wojewoda bracławski.
Marcin Grocholski – działacz państwowy, polityczny i wojskowy Rzeczypospolitej Obojga Narodów, ostatni wojewoda bracławski, filantrop. Urodził się w rodzinie sędziego ziemskiego Michała Grocholskiego i jego żony Anny Radziminskiej, piastował następujące urzędy: chorąży zwenihorodski (1760), chorąży winnicki (1762), chorąży bracławski (1772), kasztelan bracławski (1774 r.) Od 1790 r. był wojewodą bracławskim.
Najczęściej Marcin Grocholski mieszkał w Hrycowie, gdzie przyczynił się do budowy wspaniałego pałacu, kaplicy i cerkwi greckokatolickiej; rzadziej w Pietniczanach koło Winnicy. W obu pałacach przyjmował króla Stanisława Augusta.
Pałac winnicki budowali jeńcy tureccy schwytani w kampaniach wojennych. Był to przepiękny i majestatyczny budynek, otoczony ośmiohektarowym wspaniałym parkiem.
W czasach swojej świetności pałac w Pietniczanach miał 58 pokoi, kaplicę i znaczną liczbę sal tematycznych — arabskich, myśliwskich itp., które ozdobiono cenną kolekcją portretów rodzinnych, zbiór broni i zbroi rycerskiej. Biblioteka Grocholskich liczyła 10 000 woluminów w języku angielskim, polskim i francuskim. Mieszkańcy pałacu lubili organizować wieczorki i bale, na które zapraszano szlachtę z całej dzielnicy. W pałacu często organizowano polowania, w tym celu specjalnie hodowano około 150 jeleni w menażerii, która znajdowała się w Czarnym Lesie, półtora kilometra od pałacu. W pałacowej wieży znajdowała się kolekcja starożytnych powozów. W latach osiemdziesiątych XVIII wieku pałac zachwycał pięknem i luksusem. Lecz w nocy 18 stycznia 1918 roku pałac został podpalony. Hrabia Zdzisław Grocholski, potomek Marcina, zdołał przed podpaleniem wynieść cześć zbiorów z pałacu, jednak większości skarbów Grocholskich nie udało się uratować.
W Hrycowie w powiecie szepetowskim obwódu chmielnickiego, Michał Groholski zbudował pałac w stylu rokoko i park krajobrazowy na miejscu starego zamku Lubomirskiego — słynnego zabytku architektury XVIII wieku. Ostatnimi właścicielami Hrycowa byli Grocholscy. Obecnie w budowli mieści się szkoła zawodowa.
Lidia Baranowska, 28 października 2024 r.
Leave a Reply