List z Moskwy który zapoczątkował Wielki Terror wobec Polaków w ZSRR

Fot. sp

11 sierpnia 1937 roku wszystkie oddziały NKWD w ZSRR otrzymały list zamknięty nr 59098 podpisany przez Komisarza Ludowego Spraw Wewnętrznych Jeżowa, w którym całą ludność polską ZSRR uznano za zagranicznych szpiegów, którzy miały „przedostać się do organów kierowniczych NKWD oraz wywiadu Armii Czerwonej w celu obalenia rządu radzieckiego. Po zabójstwie Siergieja Kirowa 1 grudnia 1934 r. w kraju ogłoszono Wielki Terror. Wraz z tym listem do lokalnych władz NKWD przesłano konkretne rozkazy neutralizacji „elementów szkodliwych”.

Treść listu nr 59098

List zamknięty w sprawie faszystowsko-buntowniczej, szpiegowskiej, sabotażowej i terrorystycznej działalności polskiego wywiadu w ZSRR

11 sierpnia 1937

Nr 59098 Ściśle tajne

Przechować razem z szyfrem

Moskwa

Komisarze Ludowi Spraw Wewnętrznych Republik związkowych,
szefowie oddziałów NKWD republik autonomicznych,
regionów i terytoriów

NKWD Związku odnalazło i zlikwidowało największą i, sądząc po wszelkich danych, główną siatkę dywersyjno-szpiegowską polskiego wywiadu w ZSRR, która istniała w postaci tzw. „polskiej organizacji wojskowej”.
W przededniu Rewolucji Październikowej i bezpośrednio po niej Piłsudski utworzył na terytorium ZSRR swoją największą agencję polityczną, kierując likwidowaną już organizacją, a następnie z roku na rok systematycznie przenosił agentów do ZSRR, pod przykrywką emigrantów politycznych, wymieniając poglądy polityczne jeńcy, uciekinierzy, liczne kadry szpiegów i dywersantów, którzy zostali włączeni do ogólnego systemu organizacji działającej w ZSRR i tu uzupełniani poprzez werbowanie miejscowej ludności polskiej.
Organizacja kierowana była przez ośrodek zlokalizowany w Moskwie, w skład którego wchodzili UNSHLICHT, MUKLEVICH, OLSKY i inni, a miała potężne oddziały na Białorusi i Ukrainie, głównie w rejonach przygranicznych i w szeregu innych rejonów ZSRR.
Do tej pory, gdy zlikwidowano w zasadzie tylko szefa i czynnych członków organizacji, ustalono już, że antyradziecka praca organizacji obejmowała system NKWD, Armię Czerwoną, Wydział Wywiadu Armii Czerwonej, aparat Komintern – przede wszystkim polska sekcja ECCI, Ludowy Komisariat Spraw Zagranicznych, przemysł obronny, transport – głównie strategiczny, drogi zachodniego teatru działań wojennych, rolnictwo.

Aktywna praca antyradziecka organizacji prowadzona była w następujących głównych obszarach:
1. Przygotowanie wraz z lewicowymi eserowcami i Bucharynistami do obalenia rządu sowieckiego, zerwania traktatu pokojowego w Brześciu Litewskim, wywołania wojny pomiędzy RSFSR a Niemcami i sformowania zbrojnych oddziałów interwencyjnych (1916).
2. Powszechna, wszechstronna praca dywersyjna na frontach zachodnim i południowo-zachodnim podczas wojny radziecko-polskiej, której bezpośrednim celem było pokonanie Armii Czerwonej i oddzielenie ukraińskiej SRR i BSRR.
3. Zbiorowa działalność faszystowsko-nacjonalistyczna wśród ludności polskiej ZSRR w celu przygotowania bazy i lokalnego personelu do działań dywersyjnych, szpiegowskich i powstańczych.
4. Działalność szpiegowska w dziedzinie wojskowej, gospodarczej i politycznej ZSRR, przy obecności największych agentów strategicznych oraz szerokiej średniej i niższej siatki szpiegowskiej.
5. Działalność sabotażowa w głównych gałęziach przemysłu obronnego, w planowaniu bieżącym i mobilizacyjnym, w transporcie, w rolnictwie; utworzenie potężnej siatki sabotażu wojennego zarówno wśród Polaków, jak i w dużej mierze z różnych elementów niepolskich.
6. Kontakt i unifikacja sabotażu, szpiegostwa i innych aktywnych działań antysowieckich z centrum trockistowskim i jego peryferiami, z organizacją prawicowych zdrajców, z nacjonalistami białoruskimi i ukraińskimi na zasadzie wspólnego przygotowania do obalenia władzy sowieckiej i rozczłonkowanie ZSRR.
7. Bezpośredni kontakt i porozumienie z przywódcą spisku wojskowo-faszystowskiego, zdrajcą TUCHACZEWSKIM, w celu zakłócenia przygotowań Armii Czerwonej do wojny i otwarcia naszego frontu dla Polaków w czasie wojny.
8. Głęboka penetracja członków organizacji w Komunistycznej Partii Polski, całkowite przejęcie kierowniczych organów partii i polskiej sekcji ECCI, prowokacyjna praca na rzecz rozkładu i demoralizacji partii, rozbicie jednolitego i ludowego frontu w Polsce, wykorzystanie kanałów partyjnych do wprowadzania do ZSRR szpiegów i dywersantów, prace mające na celu przekształcenie Partii Komunistycznej w dodatek piłsudski w celu wykorzystania jej wpływów do działań antyradzieckich podczas ataku militarnego Polski na ZSRR.
9. Całkowite przejęcie i paraliż całej naszej pracy wywiadowczej przeciwko Polsce oraz systematyczne wykorzystywanie penetracji członków organizacji do Czeka-OGPU-NKWD i Wydziału Wywiadu RKKA w celu aktywnej pracy antyradzieckiej.
…

Powstanie organizacji i sposobów wprowadzania polskich agentów do ZSRR
„Polska Organizacja Wojskowa” powstała w 1914 roku z inicjatywy i pod osobistym kierownictwem PIŁSUDSKIEGO jako organizacja nacjonalistyczna zrzeszająca czynnych zwolenników walki o niepodległość Polski burżuazyjnej, wyszkolonych w organizacjach wojskowych Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), na których głównie opierał się PIŁSUDSKI oraz w specjalnych szkołach wojskowych, które stworzył dla wyszkolenia trzonu przyszłej armii polskiej.
Szkoły te zostały utworzone przez PIŁSUDSKIEGO w latach 1910-1914. w Galicji, gdzie miały one charakter na wpół konspiracyjny i korzystały z dotacji oraz praktycznej pomocy wydziału wywiadu Austro-Węgierskiego Sztabu Generalnego. Jeszcze przed wojną imperialistyczną Piłsudski dysponował szeregiem oficerów wywiadu austro-węgierskiego, którzy szkolili Piłsudczyków w sprawach wojskowych oraz technikach rozpoznania i sabotażu, gdyż kadra tworząca POW przeznaczona była nieco później do działania w sojuszu z armią austro-niemiecką na tyłach Rosji i do werbowania legionów polskich w oczekiwaniu na wojnę z carską Rosją.
Dlatego już wtedy, oprócz terenów carskiej Polski, do Rosji wysyłano członków POW, werbowanych tu na miejscu, w oparciu o zasadę tworzenia swoich organizacji tam, gdzie było to możliwe, głównie w dużych miastach, w celu rozliczania i mobilizowania swoich ludzi do celów komunikacyjnych i wywiadowczych.
Działalność organizacji konspiracyjnej Piłsudskiego na naszym terenie znacznie się nasiliła w roku 1917, kiedy w związku z wydarzeniami wojny imperialistycznej w różnych częściach naszego kraju zgromadziła się znaczna wykwalifikowana kadra współpracowników PIŁSUDSKIEGO spośród legionistów jeńców wojennych (legiony PIŁSUDSKIEGO, utworzone przez POV, wchodziły w skład armii austro-węgierskiej) oraz uchodźcy z terytorium carskiej Polski, okupowanej wówczas przez Niemców.
Tym samym już w czasie Rewolucji Październikowej Piłsudski posiadał w Rosji znaczną kadrę uczestników POW, zarówno wśród miejscowej ludności polskiej, jak i głównie wśród Polaków ewakuowanych z Polski.
Ponieważ jednak główne kadry POW w czasie wojny imperialistycznej składały się z osób mniej lub bardziej znanych ze swoich otwartych przekonań polsko-patriotycznych, a także wobec zwycięskiego wzrostu wpływów partii bolszewickiej, Piłsudski latem 1917 r. podjął szczególne rekrutacja środków do penetracji RSDLP (bolszewików). W tym celu na osobiste polecenie PIŁSUDSKIEGO jego współpracownicy rozpoczęli szeroko zakrojoną akcję rekrutacyjną wśród polskich socjaldemokratów i PPS -Lewicy, które później połączyły się i utworzyły Komunistyczną Partię Polski.
…
Metodę przenoszenia szpiegów do ZSRR pod przykrywką emigrantów politycznych szeroko stosowała polska policja polityczna, która w Komunistycznych Partiach Polski, Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi posiadała znaczące kadry swoich prowokatorów spośród Polaków, Białorusinów, ukraińskich nacjonalistów, którzy infiltrowali różne organizacje rewolucyjne.
Jednocześnie różne organy polskiego wywiadu (głównie aparaty terenowe 2. Sztabu Głównego Polski – ekspozycje w Wilnie i Lwowie, punkty rozpoznania granicznego, stacje rozpoznania, policja polityczna tyłów i przygranicznych rejonów Polski) systematycznie, na masową skalę dokonywały transferu szpiegów i sabotażystów do ZSRR pod przykrywką uciekinierów.
Ci „uciekinierzy” ukrywali przestępcze cele swojego przybycia do ZSRR różnymi motywami i pretekstami (dezercja ze służby wojskowej, ucieczka przed prześladowaniami policyjnymi, przed bezrobociem – w poszukiwaniu dochodu, aby zamieszkać razem z bliskimi itp. ) .
Jak się obecnie okazuje, polscy szpiedzy i sabotażyści, wywiezieni do ZSRR pod przykrywką uciekinierów, mimo że posiadali niezależne szlaki komunikacyjne z Polską, w szeregu przypadków kontaktowali się z uczestnikami POW na naszym terytorium, działali pod ich przywództwem, a masa uciekinierów jako całość pojawiła się dla organizacji jako źródło aktywnego personelu.
…

Antyradziecka działalność polskiego wywiadu na Białorusi i innych terenach ZSRR
Organizacja POW na Białorusi, na której czele stoi ostatnio członek moskiewskiego centrum POW BENEK, członkowie mińskiego centrum POW WONOWSKI, KLYSS, ponadto prowadzeni wieloma kanałami przez PILLARA, SOSNOWSKIEGO, GELTMANA, DOMBALA, nawiązali organiczne powiązania z organizacją białoruskich narodowych faszystów, podziemiem trockistowskim i antysowiecką organizacją prawicową, w wyniku czego na Białorusi powstał jeden antyradziecki spisek, na którego czele stali CZERWIAKOW, GŁODED i BENEK.
Zjednoczone podziemie rozpoczęło na Białorusi szeroko zakrojone prace dywersyjno-wywrotowe, powiązane z planami wojskowymi polsko-niemieckiego sztabu generalnego.
Wywrotowa praca zjednoczonego podziemia dotknęła wszystkie sektorów gospodarki narodowej Białorusi: transport, planowanie, paliwa i energię, budowę nowych przedsiębiorstw, wszystkie gałęzie przemysłu lekkiego, rolnictwo, budowę kołchozów.
W ciągu ostatnich kilku lat zjednoczone podziemie, poprzez sztuczne rozprzestrzenianie chorób zakaźnych (zapalenie opon mózgowych, anemia, dżuma), dokonało wielu starań, aby wyniszczyć populację świń i koni na Białorusi, w wyniku czego ponad 30 000 koni zostało zniszczonych w BSRR tylko w 1936 roku.
W toku prac nad przygotowaniem zajęcia BSRR przez Polaków zjednoczone podziemie próbowało realizować niszczycielski projekt osuszenia poleskich bagien, które stanowiły naturalną przeszkodę dla działań ofensywnych Wojska Polskiego. Jednocześnie DOMBAL, który w duchu dywersyjnym realizował realizację projektów „Wielkiego Dniepru”, uwzględnił w planie prac kopanie głębokowodnego kanału na Białorusi, mającego na celu udostępnienie polskim okrętom wojskowym dostępu do sowieckich terytorium.
Równolegle z wyniszczającymi pracami w rolnictwie BSRR, zjednoczone podziemie prowadziło aktywną pracę w szkoleniu personelu rebeliantów i zbrojnym powstaniu antyradzieckim, szeroko stosując różne metody sztucznego wzniecania niezadowolenia ludności wobec reżimu sowieckiego (systematyczne „nadużycia” ” podczas różnych kampanii gospodarczych na wsi, nadmiernego opodatkowania, nielegalnych masowych konfiskat za niepłacenie podatków itp .).
Komunikując się z Polską wieloma kanałami (poprzez moskiewski ośrodek POW), Konsulat Polski w Mińsku, wileński ośrodek białoruskich narodowych faszystów wraz z Oddziałem II Sztabu Głównego RP bezpośrednio prowadzili pracę szpiegowską, mając szereg powiązań w części Białoruskiego Okręgu Wojskowego i kontakt z wojskiem faszystowskiej grupy zdrajcy TUCHACZEWSKIEGO, reprezentowanej przez członka tej grupy UBOREWICZA.

Na bezpośrednie polecenie ZINOWIEWA trockista GESSEN zorganizował grupę terrorystyczną złożoną z członków zjednoczonego podziemia, która przygotowywała zamach na towarzysza WOROSIŁOWA podczas jego pobytu w Mińsku jesienią 1936 roku.
NKWD BSRR przystąpiło do działań zmierzających do wyeliminowania kierownictwa zjednoczonego podziemia antyradzieckiego na Białorusi na podstawie minimalnych danych uzyskanych na wstępnym etapie śledztwa w Moskwie oraz przesłuchań aresztowanych wcześniej białoruskich narodowych faszystów, demonstrując w ten sposób umiejętne operacyjne wykorzystanie małych danych początkowych do pokonania organizujących się sił wroga.
Dotychczas prace nad likwidacją POW na Dalekim Wschodzie na Krymie, Syberii, w obwodzie swierdłowskim i czelabińskim oraz na Ukrainie przebiegały całkowicie niezadowalająco. Mając w latach 1933-1935. wyjątkowo duże możliwości zdemaskowania podziemia POW (aresztowania grupy SKARBEK, STASYAK-KONETSKY), aparat NKWD Ukrainy nie rozszerzył wówczas śledztwa do niezbędnego stopnia, aby całkowicie zdemaskować działalność POW na Ukrainie, która była wykorzystany przez szpiega SOSNOWSKIEGO, który wówczas siedział w Wydziale Specjalnym centrum.
Rozpowszechniając zbiory protokołów przesłuchań UNSHLIKHTA i innych osób aresztowanych, proponuję zapoznać się z niniejszym pismem wszystkich kierowników wydziałów operacyjnych GUGB oraz starszych pracowników 3 wydziałów.

Komisarz Ludowy Spraw Wewnętrznych ZSRR
Generalny Komisarz Bezpieczeństwa Państwowego Jeżow

Do czego doprowadziły działania sowieckiej bezpieki w reakcji na list wiemy bardzo dobrze. Ponad 100 tysięcy zamordowanych osób pochodzienia polskiego w obwodzie winnickim (wówczas on graniczyły na Zbruczu z II RP), żytomierskim, kijowskim a nawet w dalekiej Syberii. Miliony członków ich rodzin – dzieci, żony, rodzice w podeszłym wieku okazały się w skrajnie trudnej sytuacji materialnej. A do tego dopiero w latach 60 dowiedzieli się o prawdziwych losach swoich bliskich.

Słowo Polskie za: Łubianka: Stalin i Główna Dyrekcja Bezpieczeństwa Państwowego NKWD. Archiwum Stalina. Dokumenty najwyższych organów władzy partyjnej i państwowej. 1937-1938. — M.: MFD, 2004, s. 303−321, 11 października 2023 r.