Olejny obraz „Bitwa pod Chocimiem” Józefa Brandta pokazuje epizod z polsko-tureckich walk pod Chocimiem w 1621 roku, po bohaterskiej śmierci hetmana Żółkiewskiego. Często jego reprodukcje są mylnie podpisywane jako bitwa w tym samym miejscu, ale w 1673 roku.
Przedstawiona bitwa została stoczona w dniach 2 września-9 października 1621 roku pomiędzy armią polsko-litewską (posiłkowaną przez Kozaków) pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza, a armią turecką (wzmocnioną przez jej lenników) pod dowództwem sułtana Osmana II. Siły polsko-kozackie, zamknięte w warownym obozie w Chocimiu, stanęły na drodze armii osmańskiej kierującej się w głąb Polski. Zmagania zakończyły i taktycznym zwycięstwem armii polskiej i podpisaniem pokoju korzystnego zarówno dla Turcji, jak i dla Rzeczypospolitej.
Józef Brandt, wybitny polski malarz, pracował nad tym obrażam przez dwa lata (pierwsza wersja powstała w 1865 roki zatrudniając dziesiątki statystów. Zakończył malować obraz dwa lata później. W 1867 roku zaprezentował obraz po raz pierwszy na Wystawie Powszechnej w Paryżu, gdzie spotkał się z dużym uznaniem. Pokazana później w Krakowie i Warszawie, „Bitwa pod Chocimiem” wywołała entuzjazm u rodaków.
Było to pierwsze wielkie dzieło Brandta, w formacie 190 x 337 cm, podsumowujące okres nauki w Akademii Monachijskiej. Inspiracją dla autora był prawdopodobnie znany epos staropolski Wacława Potockiego „Wojna chocimska”. Brandt chciał pokazać fragment historii Polski, narodu polskiego rozdartego przez zaborców, a mającego wspaniałe tradycje wojskowe.
Bitwa pod Chocimiem Brandta utrzymana jest w kolorystyce brązów, przedstawia trudny do sprecyzowania fragment walk, zapewne któryś z wypadów jazdy polskiej przed umocnienia obozu (być może we wstępnej fazie zmagań), których nie widać.
Brandt namalował wiele obrazów o treści batalistycznej. Chociaż „Bitwa pod Chocimiem” nie jest uważana za najwybitniejsze jego dzieło, obraz ten odegrał dużą rolę w rozbudzeniu świadomości historycznej Polaków.
Słowo Polskie, na podstawie tekstów dr Konrada Banacha, prof. Tadeusza Cegielskiego i innych, zawartych w zbiórce „Malowane Dzieje Polski”, 23.09.15 r.
