Wpływ władz carskich na działalność kościoła w XIX wieku: rusyfikacja i dwugłowy orzeł na parafialnych pieczęciach

Pieczęć jako niezbędny element kultury człowieka może pokazać jak w lustrze rozmaite procesy natury politycznej, gospodarczej, religijnej, artystycznej etc, które zachodzą w społeczeństwach. Także mogą zarysować etapy integracji ziem Rzeczypospolitej po zaborach do składu Rosji. Interesującym przykładem mogą tutaj służyć sigilla kościelne.

Wymogi do użycia na pieczęciach urzędów katolickich godła imperium były stopniowe. Wiadomo, że w r. 1817 Rosjanie zarządzili, by duchowne urzędy posługiwały się pieczęciami z herbem państwowym (orłem z dwoma głowami), aczkolwiek o wiele wcześniej, od początku XIX w. kancelarie kościelne już posiadały znaki z herbem Romanowych.

Jednocześnie pozwalano urzędam parafialnym korzystać z pieczęci kościelnych z przedstawieniem na nich tytułów, pod którymi kościoły zostawały wyświęcone.To pokazuje politykę stopniowego zakręcania śrub. Za każdym kryzysem politycznym, a takimi były dwa polskie powstania narodowościowe, ta śruba zakręcała się coraz mocniej. Widać to po zwiększeniu pieczęci urzędów duchownych z obrazem godła Rosji po 1831 r.

Po klęsce powstania styczniowego walec rusyfikacji jeszcze bardziej się nasilił. W archiwum Państwowym w Żytomierzu zachowała się korespondencja w sprawie wymiany pieczęci parafialnych w diecezji Kamieniecko Podolskiej. Ministerstwo spraw wewnętrznych poprzez Konstystorie wymuszało wymiany pieczęci z napisami w języku polskim na pieczęci w języku rosyjskim i łacińskim.

Jednak należy zaznaczyć, że za parafiami pozostawiono prawo posługiwania się na pieczęciach obrazem świętego patrona tego lub innego kościońa. Ta sytuacja zasadniczo różni katolickie urzędy parafialne od ich odpowiedników prawosławnych, które nie miały prawa od r. 1836 wykorzystywać na pieczęciach parafialnych obraz świętego patrona (jego obraz zastępował wizerunek cerkwi).

Także wymagano i dokumentacje kościelną prowadzić w języku rosyjskim. Zmiany wchodziły w życie nie bez oporu. Źródła donoszą nam liczne upominania urzędów państwowych do biskupów z wymogą przywołania członków pastwy do porządku. Tylko wymienione kilka faktów pokazują siłę poznawczą pieczęci jako świadka i sprawcy ludzkiej historii.

Vitaliy Perkun, 30 października 2024 r.