Baworów nad Gniezną

Pierwszy drewniany zamek w miejscu gdzie dzisiaj znajduje się miejscowość Baworów (ukr. Баворів) zbudowany został na wzgórzu, nad rzeką Gniezną w XVI wieku przez Wacława Bawora, dworzanina króla Zygmunta I Starego oraz pisarza polnego koronnego. Dlaczego właśnie Baworów? Bo ta niewielka miejscowość w b. woj. tarnopolskim uważana jest za jedną z najstarszych w Galicji Wschodniej.

Rzymsko katolicka parafia została założona tu w 1522 roku, przez Wacława Bijaczewskiego, dziedzica na Baworowie. Kościół nowo postawiony w 1747 roku, poświęcony w 1827 pod wezwaniem św. Wacława męczennika.

Wacław Bawor ożeniony był z Katarzyną Kolanowską i miał z nią dwójkę dzieci; córkę Annę wydaną później za Buczackiego i syna Jana. Drugą żoną Wacława była Elżbiet Zbarazka i z nią miał również dwoje dzieci. Córkę Annę wydaną za Jakuba Wreteckiego i syna Mikołaja. On to odziedziczył zamek w Baworowie a także w Ostrowie.

W 1589 roku zamek baworowski zdołał odeprzeć tatarskie oblężenie a rozegrana tam bitwa przyniosła całkowitą klęskę wojskom tatarskim. W wieku XVII zamek został przebudowany w postaci założonej na planie prostokąta murowanej budowli obronnej ze znajdującym się wewnątrz dziedzińcem. Budynki mieszkalne były trzykondygnacyjne. Wjazd do zamku prowadził przez bramę znajdującą się w jednym z budynków. W dwóch narożnikach budynku bramnego znajdowały się dwie okrągłe, trzykondygnacyjne wieże zwieńczone hełmem. Podobne wieże znajdowały się przy pozostałych budynkach. Na zamku była także kaplica zamkowa, którą w 1747 roku przebudowano na kościół pw. św. Wacława, a na przełomie XIX i XX wieku zamieniono z kolei na cerkiew pw. św. Jana Chrzciciela. W krypcie dawnego kościoła chowani byli członkowie rodziny Baworowskich.

Miejscowość Baworów odniosła znaczne zniszczenia podczas wojny kozackiej w latach 1648-49 a także w 1672 roku w wojnie z Tatarami.

Następnymi właścicielami zamku i ziem była rodzina Małeckich. Około 1800 roku zamek został opuszczony i zaczął popadać w ruinę.

W 1851 roku majątek odkupił od Małeckich hrabia Wiktor Baworowski. Ponieważ zamek nie nadawał się już do zamieszkania wystawił on nowy pałac, w którym znajdowała się znaczna kolekcja dzieł sztuki oraz bogaty księgozbiór. Wiktor Baworowski był także fundatorem Biblioteki Baworowskich we Lwowie.

W 1894 roku hrabia popełnił samobójstwo i dobra przeszły prawdopodobnie w obce ręce. W latach międzywojennych należały między innymi do rodziny Astanów. Obecnie z zamku pozostały tylko ruiny.

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wspomina iż Baworów to „miejscowość w południowowschodniej okolicy od Tarnopola, bardzo urodzajnej, grunt pszenny, wynagradzający obficie trudy uprawy. Ludność zajmuje się li tylko rolnictwem, chowem bydła i koni. Do rzymskokatolickiej parafii należały następujących 15 miejscowości Berezowica wielka, Białoskórka. Grabowiec, Kipiaczko, Kozówka, Krasówka, Magdalówka, Ostrów, Proszowa, Skomorochy, Smolanka, Sorocko, Toustoług, Zaścianka, Zastawie. Izraelitów w całej parafii było 181. W Ostrowie i Sorocku są publiczne kaplice, w których czasami odbywa się nabożeństwo. W 1589 roku tatarzy, oblegając znajdujący się tam wówczas obronny zamek, ponieśli pamiętną klęskę. Teraz istnieje w tej włości piękny pałac, ruiny zamku. Opis w Tyg. ill. 1877, Nr. 68. Właściciel Wacław hr. Baworowski.

Słowo Polskie za: SGKP, archive.ph, castles.com.ua, 14 października 2024 r.